Ο κίνδυνος της ανεπανόρθωτης βλάβης της ζωής στην θάλασσα. Του καθηγητή Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

Ο 103ος ψαλμός του Δαβίδ που διαβάζεται στην ακολουθία του Εσπερινού είναι ένας ύμνος στην δημιουργία του Θεού. Στον 25ο στίχο αναφέρεται στην θάλασσα και λέει : «Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος, ἐκεῖ ἑρπετά, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός, ζῷα μικρὰ μετὰ μεγάλων». Μπροστά μας απλώνεται αυτή η θάλασσα που είναι τόσο μεγάλη και ευρύχωρος. Εντός αυτής υπάρχουν αναρίθμητα ψάρια που διασχίζουν τα νερά σαν να έρπουν, υπάρχουν ζώα μικρά και μεγάλα. Όταν λέει αναρίθμητα ψάρια προφανώς ο Δαβίδ εννοεί δισεκατομμύρια ψάρια. Που να φανταζόταν όμως ότι θα ερχόταν εποχή που θα μπορούσαμε οι άνθρωποι να ψαρέψουμε τόσα ψάρια ! Βλέπετε είπε ο Θεός ότι και οι άνθρωποι είμαστε θεοί.

Είδα στο Netflix την ταινία – ντοκιμαντέρ «επιχείρηση μπλε» της διάσημης αμερικανίδας ωκεανογράφου Σίλβιας Έρλ. Η επιστήμονας έζησε την θάλασσα όπως ήταν πριν 60 χρόνια γι αυτό και μπορεί τώρα και καταλαβαίνει ότι η ζωή στην θάλασσα πεθαίνει. Με ένα παρόμοιο τρόπο και εμείς που περάσαμε τα 60 και διαβάζαμε με το κερί στα παιδικά μας χρόνια δεν βλέπουμε την τεράστια αλλαγή στον τρόπο της ζωής μας ;

«Βλέπω ένα κόσμο που άλλαξε ριζικά στα λίγα χρόνια της ζωής μου. Πριν 60 χρόνια όταν ξεκίνησα να εξερευνώ την θάλασσα δεν φανταζόμουνα πως μπορούσαμε να την βλάψουμε. Τότε έμοιαζε με μια θαλάσσια Εδέμ. Αλλά τώρα ο παράδεισος έχει χαθεί. Μπορούμε όμως να διορθώσουμε αυτή την πραγματικότητα. Ο τόνος αλιεύεται όπου κι αν πάει. Αυτό εξαφανίζει κυριολεκτικά τον τόνο από τον πλανήτη. Χάνουμε πολλά κομμάτια. Χάνεται η πολυμορφία της ζωής στη Γη. Έχουν εξαφανιστεί τόσα πολλά κομμάτια.

Τον Απρίλιο του 2010 χύθηκαν τεράστιες ποσότητες πετρελαίου στον κόλπο του Μεξικού. Όλοι μας είμαστε ευεργετημένοι από τα ορυκτά καύσιμα. Αλλά με ποιο κόστος ; Η θάλασσα μας δίνει την ίδια την ζωή. Το πάθος μου πηγάζει από το ότι είδα την ζωή που υπήρχε και βλέπω πως είναι τώρα. Ήταν κάτι παραπάνω από απογοητευτικό. Ήταν οδυνηρό. Πριν ήταν ένας υποβρύχιος παράδεισος (μεγάλωσε στον κόλπο του Μεξικού).

Χωρίς θάλασσα η Γη θα μοιάζει με τον Άρη. Χωρίς σύστημα υποστήριξης της ζωής. Το μεγαλύτερο μέρος του οξυγόνου που αναπνέουμε παράγεται από τη θάλασσα (εννοεί με την φωτοσύνθεση). Και η θάλασσα απορροφά πολύ διοξείδιο του άνθρακα. Από μια άποψη είμαστε θαλασσινά πλάσματα. Χωρίς θάλασσα η ζωή θα χαθεί. Χωρίς θάλασσα θα χαθούμε όλοι μας. Κάτω από το νερό βλέπεις πλάσματα που φωτίζουν την θάλασσα εκεί που δεν υπάρχει φως. Κάτω από το νερό βλέπεις ένα γαλαξία ζωής.

Τότε που ήμουν παιδί στη Φλόριντα το μέρος είχε μια άγρια ομορφιά. Το είδα ν’ αλλάζει μπροστά στα μάτια μου. Είδα το Τάμπα Μπέι να σκάβεται (για να γίνει τουριστικό θέρετρο). Να φτιάχνεται ένα παρκινγκ στη θέση του βάλτου. Ήμουν μάρτυρας σε ότι έγινε στον ποταμό Γουίκι Γουότσι. Ένα κρυστάλλινο ποταμό που ξεχυνόταν από μια πηγή σαν λουλούδι. Ήταν σαν ένα μπλε πέρασμα που πήγαινε στο άπειρο αλλά τελικά γινόταν ποτάμι και κατέληγε στον κόλπο (του Μεξικού). Με νερό τόσο καθαρό που έμοιαζε σαν να μην υπάρχει νερό. Και μετά ήρθαν τα έργα στις όχθες του και το υπέροχο αυτό νερό θόλωσε. Τα δέντρα άρχισαν να γίνονται καφέ και όλο το γρασίδι πέθανε. Είδα πως ήταν πριν και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς στον φυσικό κόσμο.

Δυστυχώς χάθηκε η ομορφιά αυτού του υπέροχου κόλπου του Μεξικού από το πετρέλαιο και επειδή έγινε ο υπόνομος των ΗΠΑ και επειδή όλα τα λιπάσματα σ’ αυτόν καταλήγουν και συμβαίνει το φαινόμενο του «ευτροφισμού» (το διδάσκουμε στην βιολογία της Β΄ Λυκείου). Από τα πολλά θρεπτικά συστατικά που φθάνουν αυξάνεται υπερβολικά το πλαγκτόν, λιγοστεύει το οξυγόνο και ψοφάνε τα ψάρια. Έτσι ο υπέροχος κόλπος του Μεξικού μετά και από την τεράστια διαρροή πετρελαίου του Απριλίου του 2010 μετατράπηκε σε νεκρή ζώνη. Από 1 νεκρή ζώνη που υπήρχε πάνω στον πλανήτη το 1975 δημιουργήθηκαν πάνω από 500 νεκρές ζώνες το 2014 !

Το 1964 συμμετείχα σε ερευνητική αποστολή στον Ινδικό ωκεανό. Η θάλασσα εκείνη την εποχή έμοιαζε ανεξάντλητη στην δυνατότητά της να παρέχει ότι θέλαμε να πάρουμε. Και ότι άχρηστο είχαμε το πετούσαμε στη θάλασσα. Τώρα σε κάθε κατάδυση που κάμνω βρίσκω σκουπίδια. Βρίσκω σκουπίδια στον πυθμένα της θάλασσας σε βάθος 4 χιλιομέτρων. Από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι τα βάθη της αφήνουμε την υπογραφή μας (εννοεί τα σκουπίδια μας). Δεν είναι μόνο τα σκουπίδια που πετάμε. Από το 1950 μέχρι το 1998 έχουν γίνει στην θάλασσα πάνω από 100 πυρηνικές δοκιμές (θα έχουν τρελαθεί τα ψάρια με την τεχνολογία μας).

Τα νησιά Γκαλαπάγκος (αυτά που είχε επισκεφτεί ο Δαρβίνος) ήταν ένα μαγικό υποθαλάσσιο βασίλειο. Δεν έχω ξαναδεί τόσους πολλούς καρχαρίες. Καταδυόσουν ανάμεσά τους και δεν σου έδιναν σημασία. Οι καρχαρίες ποτέ δεν κυνηγούσαν ανθρώπους. Δεν τρώνε ανθρώπους. Αλλά σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώνουν καρχαρίες. Δυστυχώς παίρνουν μόνο το πτερύγιο και τον ξαναπετάνε στην θάλασσα να ψοφήσει. Δεκάδες εκατομμύρια πτερύγια καρχαρία συλλέγονται κάθε χρόνο για να γίνουν σούπα, κυρίως στην Κίνα. Αυτό δημιούργησε μια τεράστια τρύπα στο οικοσύστημα και στον τρόπο λειτουργίας του. Είναι ένα από τα πιο βάρβαρα παραδείγματα των όσων κάμνουμε στη θάλασσα. Δεν είναι όμως μόνο οι καρχαρίες που υποφέρουν. Τα χαμηλά μέρη της τροφικής αλυσίδας το πλαγκτόν και φυτά όπως η άλγη και τα φύκια παράγουν περισσότερο από το μισό οξυγόνο που αναπνέουμε (με την φωτοσύνθεση).

Στα νησιά Γκαλαπάγκος κάποια είδη λείπουν. Όταν εξερεύνησα την Καραϊβική το 1970 οι ύφαλοι κοραλλιών έσφυζαν από ζωή. Σήμερα αυτοί οι ύφαλοι έχουν χαθεί. Το ίδιο συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Τα μισά κοράλλια παγκοσμίως έχουν χαθεί, μόλις μέσα σε λίγες δεκαετίες. Τα ψάρια όμως δεν μπορούν χωρίς τα κοράλλια και τα κοράλλια χωρίς τα ψάρια. Η θάλασσα πεθαίνει. Από το 1950 μέχρι το 2014 τα κοράλλια έχουν μειωθεί 50%.

Χρειάζεται να ξανασκεφθούμε κάποια πράγματα. Εκτός κι αν αποφασίσουμε ότι η φύση θα είναι μουσείο σε κάποια λίγα μέρη του πλανήτη. Η μεγαλύτερη απειλή είναι ότι είμαστε πολλοί και με ανεξέλεγκτη όρεξη. Όχι μόνο η όρεξη για φαγητό, για ξυλεία, για ορυκτά καύσιμα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, που οδηγεί στα μεγάλα γεγονότα αλλαγής του κλίματος. Το 1980 ξεκινήσαμε να μετράμε τον όγκο του πάγου σε σχέση με τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ταιριάζουν πλήρως η υπερθέρμανση του πλανήτη, το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και το λιώσιμο των πολικών πάγων.

Ο κόσμος δεν καταλαβαίνει ότι οι ωκεανοί ρυθμίζουν την θερμοκρασία, ότι μεταφέρουν την θερμότητα γύρω στον πλανήτη. Ότι κάνουμε στην θάλασσα, ότι κάνουμε στον πλανήτη, επιστρέφει πάνω μας με πιο μεγάλες, πιο ισχυρές και πιο συχνές καταιγίδες. Αν δεν θέλουμε να συμβαίνουν αυτά θα κάνουμε τη σύνδεση μεταξύ αυτού που κάναμε στη ζωντανή θάλασσα και του τρόπου που αυτό επηρεάζει την προβλεψιμότητα του μέλλοντός μας. Η ασταμάτητη αναζήτησή μας για πετρέλαιο και αέριο, για ενέργεια, συνεχίζει να καταστρέφει τους ωκεανούς μας. Από τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο το περιβάλλον καταστράφηκε πλήρως σε αέρα, γη και θάλασσα.

Σε διάστημα 20 ετών ο πληθυσμός του τόνου στον βόρειο Ατλαντικό μειώθηκε κατά 90%. Πολλοί τόνοι που ψαρεύονται ήταν νεαροί. Δεν είχαν καν φτάσει σε ηλικία αναπαραγωγής. Τον έχουμε φτάσει στο όριο της εξαφάνισης. Από το 1950 μέχρι το 2014 εξαφανίστηκε το 95% του τόνου του Ειρηνικού. Καρχαρίες απέμειναν το 10 % , μπακαλιάρος του Βόρειου Ατλαντικού απέμεινε το 5 %.

Το ψάρι φρίσσα το ψαρεύουν για το λάδι της. Κάποτε υπήρχαν κοπάδια δισεκατομμυρίων ψαριών. Και τώρα έρχονται κάποιοι και ρουφάνε με σωλήνες τεράστιες ποσότητες φρίσσας. Για να την κάνουν ζωοτροφή για κότες. Ώστε να τρώμε κοτόπουλο με γεύση ψάρι. Τις σκοτώνουμε πολύ αποτελεσματικά και τις κάνουμε ιχθυάλευρο και ιχθυέλαιο. Οι φρίσσες λειτουργούν σαν οι νεφροί της θάλασσας. Καθαρίζουν το νερό από πλεονάζον φυτοπλαγκτόν και κατάλοιπα. Και επιπλέον είναι η βάση της τροφικής αλυσίδας για τον τόνο και τα ραβδωτά λαβράκια και πολλά άλλα πολύτιμα και νόστιμα ψάρια. Καθώς εξαφανίζονται οι φρίσσες κι αυτά τα πολύτιμα ψάρια εξαφανίζονται.

Στην βιομηχανική αλιεία χρησιμοποιούνται στόλοι πλοίων, αεροπλάνα εντοπισμού και τεράστια δίχτυα, που αιχμαλωτίζουν ολόκληρα κοπάδια σε λίγα λεπτά. Να χύνονται από μεγάλους σωλήνες συνεχώς ψάρια. Ποτέ στην ιστορία της Γης δεν πιανόντουσαν ψάρια με τέτοιους ρυθμούς. Η υπεραλίευση είναι ένα απίστευτο φαινόμενο. Ποιος θα το φανταζόταν ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε τόσο

αποτελεσματικά, τόσο αποδοτικά και τόσο πολύ να ψαρεύει ώστε θα φέρναμε πληθυσμούς ψαριών που κάποτε μέτραγαν δισεκατομμύρια στον αφανισμό ή κοντά στον αφανισμό τους (που είσαι Δαβίδ ; ). Το κάνουμε συστηματικά και με μεγάλη επιτυχία. Το έχουμε κάνει στον ατλαντικό τόνο. Στους καρχαρίες, τον μπακαλιάρο, την ιππόγλωσσα, τις αντζούγιες, την ρέγκα, τις σαρδέλες. Το έχουμε κάνει σε όλα τα ψάρια που θέλουμε να τρώμε.

Εμείς οι άνθρωποι νομίζουμε ότι η θάλασσα είναι τόσο τεράστια και τόσο ανθεκτική που δεν μπορούμε να τη βλάψουμε. Ήταν τρέλα. Η άγνοιά μας είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Μπορούμε τώρα να μάθουμε από το παρελθόν και να κάνουμε κάτι, πριν να είναι πολύ αργά. Πρέπει να προστατεύουμε την θάλασσα όπως προστατεύουμε την ξηρά. Περίπου το 12 % της γης σε όλο τον κόσμο προστατεύεται, αλλά μόνο το 1 % των ωκεανών προστατεύεται παγκοσμίως.

Μέχρι τώρα αυτό που κάμνουμε είναι να σκοτώνουμε ότι υπάρχει σε μεγάλα τμήματα των ωκεανών. Πρέπει να δημιουργηθούν «μέρη ελπίδας» που θα αφορούν περιοχές που απειλούνται και στο εξής θα προστατεύονται. Στο Κάμπο Πούλμο του Μεξικό την δεκαετία του 1980 είχαν αλιευτεί τόσα πολλά ψάρια που δεν έμεινε τίποτα. Το 1997 πήραν οι κάτοικοι την θάλασσα στα χέρια τους και δημιούργησαν μια ζώνη 70 τ.χλμ. όπου απαγορεύεται η αλιεία, η απόρριψη σκουπιδιών και οι γεωτρήσεις. Αντικατέστησαν την αλιεία με τον οικοτουρισμό και η κοινότητα ευημερεί.

Το Κάμπο Πούλμο έδειξε ότι αν νοιαστούμε για ένα μέρος αυτό μπορεί να επανακάμψει. Πρέπει να σκεφτούμε πως θα χρησιμοποιούμε την θάλασσα χωρίς να την εξαντλούμε. Πρέπει ν’ αλλάξουμε τον τρόπο που οι άνθρωποι σχετίζονται με την φύση. Το λυπηρό είναι ότι η βλάβη δεν φαίνεται γιατί η θάλασσα και αν αδειάσει από ζωή θα φαίνεται ίδια».

Είναι εκπληκτικό το έργο που μπορεί να επιτελέσει ένας άνθρωπος όπως το έργο που επιτέλεσε η Σίλβια Έρλ. Έπεισε ακόμα και την μητέρα της να κάνει κατάδυση για πρώτη φορά στα 81 της χρόνια !

Τελικά πολύ αδικούμε τον εαυτό μας με την δειλία μας. Ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης συνιστούσε την ανάγνωση του 60ου ψαλμού του Δαβίδ για όσους δυσκολεύονται στην δουλειά τους από τεμπελιά και από δειλία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Από την κλασική Φυσική στην Κβαντομηχανική. Του καθηγητή Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

Εμείς και ο Αθανάσιος Διάκος. Του καθηγητή Χαράλαμπου Παπαδόπουλου