Η όλη αλήθεια για την Θαλιδομίδη

Της Ηλιάννας Μαθιουδάκη

Είναι κάπου δύο χρόνια από τότε που οι ένοχοι για την καταστροφή που έφερε η Θαλιδομίδη στο κόσμο, ζήτησαν συγγνώμη στα θύματά τους. Κι όμως η σκιά που έφερε η ουσία αυτή υπάρχει ακόμα. Στο ξεκίνημα της έκδοσης αυτού του φαρμάκου 20.000 μωρά ακρωτηριάστηκαν ως αποτέλεσμα των επιδράσεων της θαλιδομίδης, καθώς και 80.000 μωρά σκοτώθηκαν. Δίκαια λοιπόν κατατάσσεται ως η μεγαλύτερη παγκόσμια καταστροφή που έχει προκληθεί από τον άνθρωπο. Σήμερα, τα αποδεικτικά στοιχεία αποκαλύπτουν το δικαστικό σκάνδαλο που προκάλεσε την φαρμακευτική αυτή οργή.

Η έρευνα έγινε κυρίως μέσα από πολλά αρχεία της τότε Δυτικής Γερμανίας, όπου διεξήγαγαν ερευνητές για το UK Thalidomide Trust. Τα έγγραφα αυτά εξετάστηκαν και επικυρώθηκαν από το διεθνές δικηγορικό γραφείο Ince & Co, και μιλούν για πολιτικές παρεμβάσεις που παραβίασαν την συνταγματική διάκριση των εξουσιών μεταξύ νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας. Περισσότερο από μισό αιώνα πριν αποδείχθηκε η καταστροφή που προκαλεί η θαλιδομίδη στα έμβρυα, ακόμα κι έτσι το φάρμακο αυτό συνεχίζει να παράγεται και να πωλείται με ιατρική συνταγή σε κάποιες πόλεις της Λατινικής Αμερικής, και φυσικά συνεχίζουν να γεννιούνται παιδιά με δυσμορφίες παρόμοιες με αυτές των παιδιών που επέζησαν από την δεκαετία του 1960 που το φάρμακο πρωτοβγήκε στην αγορά.

Η εταιρεία που δημιούργησε και ευθύνεται για την διάθεση της θαλιδομίδης στο εμπόριο είναι Chemie – Grünenthal, και ξεκίνησε στην πόλη Alsdorf, κοντά στο Άαχεν, στις 27 Μαΐου 1968. Εκεί είναι που ξεκίνησε η εκδίκαση των εργαζομένων της εταιρίας, και υπόσχεται να είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος αλλά και συναισθηματική ένταση με αυτή της Νυρεμβέργης. Έχουν ήδη από το πρώτο έτος εξαγωγής του φαρμάκου, πεθάνει χιλιάδες παραμορφωμένα βρέφη, ή πρόκειται να πεθάνουν. Πολλές οικογένειες με παιδιά που επιβιώνουν καταθέτουν αστικές διώξεις, αλλά όλα τα θύματα πρέπει να περιμένουν καθώς το προβάδισμα έχουν οι ποινικές διώξεις.

Η Grünenthal επιμένει ότι δεν μπορεί να κατηγορηθεί. Χαρακτηριστικά υποστηρίζει ότι: Οι χιλιάδες των μη φυσιολογικών τοκετών αποτελούν απλά θέλημα Θεού. Είχε κατά κάποιο τρόπο την διακριτική υποστήριξη των πολιτικών που ήταν συνδεδεμένοι με την χημική βιομηχανία, έχοντας κατά νου, ότι μια καταδικαστική απόφαση ήταν βέβαιο να αυξήσει τα ασφάλιστρα της εταιρίας. Πήρε έξι χρόνια για να εξεταστούν 5.000 περιπτώσεις μητέρων που είχαν λάβει θαλιδομίδη και είχαν είτε γεννήσει παραμορφωμένα είτε νεκρά μωρά. Και οι άνδρες και οι γυναίκες που είχαν λάβει το χάπι, είχαν υποστεί μη αναστρέψιμη βλάβη στα νεύρα. Το κατηγορητήριο που προετοίμασαν ήταν εναντίον 9 εργαζομένων της Grünenthal μέσα σε 972 σελίδες. Στην υποστήριξη είχαν παραταχθεί 351 μάρτυρες, 29 τεχνικοί εμπειρογνώμονες και υπήρχαν 70.000 σελίδες με στοιχεία.

Περίπου 700 άνθρωποι συνωστίζονται στον μεγαλύτερο χώρο της περιοχής του δικαστηρίου κάθε μέρα. Μαζί τους δικαστές, δικηγόροι, επιστήμονες, δημοσιογράφοι και μάρτυρες, παιδία που υπέφεραν έμεναν εκτός του χώρου, και τα πρόσεχαν εθελοντές του Ερυθρού Σταυρού ενώ μέσα οι μητέρες αγωνίζονταν με την ελπίδα να μάθουν γιατί τα είχαν υποστεί όλα αυτά. Η Grünenthal ήρθε στο δικαστήριο με μια στρατιά 40 δικηγόρων, όπου υπερτερούσαν σε αριθμό, και έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό έτσι ώστε να πάρει καθυστέρηση η υπόθεση αυτή. Θεωρήθηκε πως με το να κρατούν οι συνεδριάσεις 3 μέρες την εβδομάδα, η δίκη θα πάρει τουλάχιστον 3 χρόνια. Κάτι που ποτέ δεν έγινε.

18 Δεκεμβρίου 1970, οι εννέα άνδρες που είχαν κατηγορηθεί για πρόθεση σωματικής βλάβης και ανθρωποκτονία εξ αμελείας αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι δικαστές είπα ότι αυτό έγινε με τη ρητή έγκριση της δίωξης. Έπειτα θα χορηγηθεί στην Grünenthal ασυλία από οποιαδήποτε περαιτέρω ποινική διαδικασία. Η απόλυτη σιωπή για το επιβλήθηκε στις 2.554 γερμανικές οικογένειες που είχαν παιδιά με ακρωτηριασμένα άκρα ή χωρίς καθόλου άκρα, με κατεστραμμένα όργανα, και με μερικά παιδιά χωρίς όραση. Οι γονείς έτσι δεν είχαν καμία εναλλακτική λύση παρά να υπακούσουν στο άθλιο αυτό σύστημα αποζημίωσης, το οποίο από ότι φαίνεται ήταν σκηνοθετημένο από την κυβέρνηση και την εταιρία. Η όλη κατάσταση ουσιαστικά ωφέλησε την εταιρία Grünenthal.

Αυτό που θα έπρεπε να συμβεί για να επικρατήσει η δικαιοσύνη, θα ήταν η κυβέρνηση να υποστηρίξει τις οικογένειες και το δικαστήριο θα έπρεπε να αναλάβει ευθύνη για το τεράστιο αυτό έγκλημα. Αυτό ακριβώς υποστήριξε το δυτικό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα το 1962, κάτι που όμως ξέχασε όταν έγινε κυβέρνηση. Παρόλα αυτά, οι ερευνητές υποστηρίζουν με σιγουριά την ύπαρξη κυβερνητικής παρέμβασης στην δικαστική διαδικασία. Στις 21 Ιουλίου 1969 δείχνουν τα έγγραφα ότι οι διευθυντές της Grünenthal και οι δικηγόροι τους είχαν μια μυστική συνάντηση με το ομοσπονδιακό υπουργείο υγείας. Ο βασικός κατηγορούμενος της δίκης δεν είχε παρευρεθεί στο δικαστήριο για λόγους υγείας, αλλά ήταν εκεί για την συνάντηση με το υπουργείο υγείας καθώς και με άλλες συναντήσεις, ο κύριος αυτούς ήταν ο ιδρυτής της Grünenthal, Hermann Witz, 71χρονος πατέρας 5 παιδιών, αφοσιωμένος καθολικός οικογενειάρχης και γνωστός φιλάνθρωπος στο Άαχεν. Σε αυτή τη συνάντηση, δεν αναφέρεται κάπου να συμμετέχουν θύματα ή έστω να έχουν ενημερωθεί για αυτήν την συνάντηση. Υπάρχει και ένα extra σημείωμα, όπου αναφέρει πως 18 Σεπτέμβρη 4 ομοσπονδιακά υπουργεία συμμετείχαν σε μια «συλλογική συζήτηση» που σημαίνει ουσιαστικά μια υψηλού επιπέδου πολιτική παρέμβαση για να σταματήσει η δίκη.

Η πιο κραυγαλέα σύγκρουση συμφερόντων στα αρχεία είναι αυτή του Δρ. Joseph Neuberger. Ήταν ένας από τους συυνεργάτες του δικηγορικού γραφείου που είχαν αναλάβει την υπόθεση της Chemie – Grünenthal. Το Νοέμβριο του 1966 ο Neuberger πήρε επίσημα την υπεράσπιση του Wirtz. Τρεις εβδομάδες αργότερα, τον Δεκέμβρη του 1966, απέκτησε την εξουσία να ελέγχει την ποινική δίωξη. Πώς στο καλό μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο; Υπήρχε ένα πολιτικό πραξικόπημα που οδήγησε σε ένα συνασπισμό όπου ο Neuberger πήρε την δουλειά του υπουργού Δικαιοσύνης για την Βόρεια Ρηνανία, μια θέση που κατείχε από το 1969 – 1972. Τρεις μέρες πριν την ανάληψη των νέων καθηκόντων του, έγραψε στους εισαγγελείς να σταματήσουν όλες τις διαδικασίες κατά του πελάτη του: «Θα ήμουν προσωπικά υποχρεωμένος αν σταματούσαν τώρα όλες οι διαδικασίες εκδίκασης κατά του πελάτη μου». Το τελευταίο πράγμα που έκανε την ημέρα που ορκίστηκε ήταν να συναντήσει την δίωξη στο Άαχεν. Και ξανά ζήτησε να σταματήσουν την δράση κατά του Wirtz. Τους ανέφερε φυσικά ότι είχε παραιτηθεί από δικηγόρος του Wirtz για να γίνει υπουργός Δικαιοσύνης. Τότε συζητήθηκε ξανά η υπόθεση και τόνισε το προσωπικό ενδιαφέρον του υπέρ της υπόθεσης το Wirtz και την εταιρία του και επέμεινε για την αθώωση του.

Τον Φεβρουάριο του 1970, οι υπάλληλοι της δίωξης ετοίμασαν έγγραφα υπέρ και κατά για την διακοπή της δίκης. Στις 26 Ιανουαρίου, η Grünenthal έδωσε μια γεύση από αυτό που αναμενόταν καιρό από τις κρυφές συνομιλίες. Ανακοίνωσε ότι αν οι 2.544 οικογένειες εγκαταλείψουν τις αστικές του διώξεις, για αποζημίωση θα λάβουν 100 χιλιάδες Γερμανικά Μάρκα ($27.000). Δεν υπήρχε καμία αναφορά για το τέλος της δίκης ή για το deal που προήλθε από την κυβέρνηση. Η Grünenthal δήλωση ότι διατίθεται να συνεχίσει την δίκη όμως τόνισε ότι το κάνει για της οικογένειες για να μην μείνουν 10 χρόνια χωρίς χρήματα τα παιδιά, αφού τόσο περίμεναν ότι θα κρατήσουν τα δικαστήρια.

Η προδοσία λοιπόν ήταν διττή. Η πρώτη ήταν η προδοσία των αξιών. Καμιά πολιτισμένη κοινωνία δεν μπορεί να εγκαταλείψη τελείως την ιδέα να μάθει γιατί χιλιάδες βρέφη έχασαν την ζωή τους, και γιατί παραμορφώθηκαν κατά αυτόν τον τρόπο, αλλά και πως χιλιάδες ενήλικες προκλήθηκαν από μη αναστρέψιμη βλάβη των νεύρων. Η δεύτερη προδοσία είναι ότι η δίκη δεν τελείωσε και ότι υπονομεύθηκαν τα συμφέροντα των γονέων, όπως ακριβώς είχαν προβλέψει. Έτσι όχι μόνο η Γερμανική κυβέρνηση φρόντισε τα συμφέροντα του Wirtz και των συνεργατών του, αλλά και ο Γερμανός φορολογούμενος, ούτε καν η εταιρία, έχει καταλήξει να πληρώνει το μερίδιο της αποζημίωσης.

Οι γονείς αναγκάστηκαν να σταματήσουν τις διώξει τους. Το σύστημα που προέκυψε από όλες τις μυστικές συναντησεις χωρίς τους γονείς ανήλθε μόλις στο 10% των απαιτήσεών τους (κατά μέσο όρο 22.000 για κάθε παιδί, για μια ζωή που θα έπρεπε να ζήση με την αναπηρία). Θα μείνει η αποζημίωση εκεί χαμηλά ώσπου ανάμεσα στο 2008 – 2013 η κυβέρνηση αύξησε τις πληρωμές στους πιο τραυματισμένους σε 6.6912 το μήνα. Η συμβολή της Grünenthal τώρα είναι λιγότερη από 3%.

Η οικογένεια Wirtz της Chemie – Grünenthal ήταν νέα στα φαρμακευτικά προϊόντα. Πριν από τον πόλεμο η οικογένεια είχε μια επιχείρηση που κατασκεύαζε σαπούνια, αρώματα και υγρά καθαρισμού. Ο Hermann Wirtz, ιδρυτής της Grünenthal το 1946, έβαλε στην εταιρία μισή ντουζίνα επιστήμονες και τεχνικούς υπό την αρχηγία του Dr Heinrich Mückter. O Wirtz και ο Mückter ήταν μέλη του ναζιστικού κόμματος. Κάτι τέτοιο δεν ήταν ιδιαίτερα ασυνήθιστο στην μεταπολεμική Γερμανία. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εταιρίας ήταν ο αριθμός των επιστημόνων που είχαν πειραματιστεί σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως επί Χίτλερ. Ένας από αυτούς ήταν ο Otto Ambros, ένας από τους εφευρέτες αερίου σαρίν, αλλά και υπεύθυνος για την κατασκευή του εργοστασίου του Άουσβιτς, IG Farben. Καταδικάστηκε σε 8 χρόνια φυλακής στις δίκες της Νυρεμβέργης, ενώ απελευθερώθηκε μόλις μετά από 4 χρόνια μετά.

Ο Mückter πειραματίστηκε με ζωντανούς κρατούμενους σε στρατόπεδα εργασίας στην Πολωνία, στην προσπάθειά του να βρει ένα εμβόλιο κατά του τύφου. Πολλοί έχασαν την ζωή τους. Στην Grünenthal ήταν επίσης ο Δρ. Martin Staemmler ένας από τους κορυφαίους της ευγονικής. Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με τον Neuberger ο οποίος διέσωσε την Grünenthal. Εκείνος δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ύποπτος για φιλοναζιστής. Ήταν εβραίος ο ίδιος και είχε μεταναστεύσει στο Ισραήλ κατά την διάρκεια του πολέμου, ενώ μετά τον πόλεμο επέστρεψε πάνω στην ώρα για το Γερμανικό οικονομικό θαύμα. Υπάρχει μάλιστα ένα βραβείο στο όνομά του το οποίο δίνεται σε μη Εβραίους που βοηθούν Εβραίους. Ένα βραβείο που δόθηκε και στην Καγκελάριο Μέρκελ το 2008… Ο Wirtz και Muckter ξεκίνησαν την εταιρία με το «φάρμακο θαύμα» σε μορφή χαπιού 1 Οκτωβρίου 1957, ως ηρεμιστικό για την αυπνία και θεραπεία για την πρωινή αδιαθεσία κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ήταν η δεύτερη καλύτερη φαρμακευτική εταιρία μετά την ασπιρίνη της Bayer. Ανάμεσα στην έναρξη και την απρόθυμη απόσυρση στις 27 Νοεμβρίου 1961, ο Wirtz και ο Muckter προωθούν μαζικά την Θαλιδομίδη σε 52 χώρες ως ένα εντελώς εκπληκτικά ασφαλές φάρμακο, πλήρως ακίνδυνο και θαυματουργό χωρίς δυσμενής περιπτώσης κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, ούτε για την μητέρα αλλά ούτε και για το παιδί. Ο ισχυρισμός αυτό ήταν μια απάτη. Δεν είχαν κάνει κανένα τεστ για την επίδραση που μπορεί να έχει αυτό το φάρμακο σε έμβρυα. Οι ενήλικες που έλαβαν Θαλιδομίδη ως ηρεμιστικό υπέστησαν σοβαρή βλάβη νευρών. Το 1959 Grünenthal έλαβε μια σειρά καταγγελιών από Γερμανούς γιατρούς για την διανομή Θαλιδομίδης. Η διοίκηση είχε μια τυπική απάντηση «Είναι η πρώτη φορά που ακούμε κάτι τέτοιο»

Η πρώτη αναφορά στην ιατρική βιβλιογραφία, ήταν πιά δύσκολο να αποφευχθεί. Το 1960 το British Medical Journal περιγράφει τις 4 περιπτώσεις περιφερειακής νευρίτιδας συνδεδεμένη με την θαλιδομίδη. Εκ των έσω είχαν ήδη 150 περιπτώσεις και είχε αποδειχθεί ότι η αιτία ήταν αυτό και μόνο το χάπι, συνέχιζαν όμως να υποστηρίζουν ότι πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα παίρνουν αυτό ακριβώς το χάπι κάθε μέρα και δεν έχουν πάθει απολύτως τίποτα. Υποστήριζε μάλιστα ότι υπήρχαν περιστασιακές αντιδράσεις – «αλλεργίες» οι οποίες εξαφανίζονταν αμέσως μόλις ο ασθενής σταματούσε να παίρνει το χάπι. Αυτό ήταν άλλο ένα ψέμα. Η εταιρία φυσικά έκανε κάποιες εικονικές ενέργειες, όπως εκείνη με τον ιδιωτικό ντεντέκτιβ ο οποίος είχε γιατρούς και ασθενής υπό επιτήρηση. Άρνηση ήταν η συνεχόμενη αντίδραση της εταιρίας. Γιατροί όμως από Αυστραλία και Γερμανία επέμεναν συστηματικά για την σύνδεση..

Η ιστορία αυτή είναι ουσιαστικά ο λόγος που σήμερα οι φαρμακευτικές εταιρίες ελέγχονται τόσο πολύ, και που ένα φάρμακο βγαίνει στην αγορά αρκετό καιρό μετά την ανακάλυψή του. Ο αγώνας των ανθρώπων που υποφέρουν εξαιτίας αυτού του χαπιού συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Χαρακτηριστική είναι και η φωτογραφία ενός από τα θύματα, του Χουάν Κάρλος Βέλεζ, 44 ετών, ο οποίος κάθε μέρα είναι καθισμένος σε ένα πεζοδρόμιο της Μαδρίτης με ένα καπέλο ανάποδο, για να βάλουν εκεί οι περαστικοί τα κέρματα. Δεν μπορεί να έχει ανοιχτό το χέρι, γιατί πολύ απλά δεν έχει… Σήμερα η εταιρία θεωρεί πως έχει εκπληρώσει την ηθική της υποχρέωση με την δημιουργία ενός ιδρύματος παροχής προστασίας των θυμάτων… Είναι αυτό αρκετό;