Συμβούλιο της Ευρώπης: Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο πρέπει να προστατευτεί ως κοινό ευρωπαϊκό όραμα

Πυκνώνουν  οι φωνές  σε διεθνές επίπεδο σχετικά  με την αναποτελεσματικότητα των προγραμμάτων λιτότητας και αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας στις χώρες που βρίσκονται σε κρίση, την έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης των Διεθνών Οργανισμών που λαμβάνουν τις αποφάσεις,  την κατάρρευση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, την υψηλότατη ανεργία ιδιαίτερα μεταξύ των νέων.  Οι αντιδράσεις και οι προτάσεις για αντιμετώπιση της κατάστασης ποικίλουν  ανάλογα με τον εκάστοτε συσχετισμό δυνάμεων.  Το βέβαιο είναι πάντως ότι ακόμα και αυτοί που δεν διαφωνούν με την ουσία των μέτρων ομολογούν ότι η σημερινή κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί.

Αναφερόμαστε στις πρωτοβουλίες του Συμβουλίου της Ευρώπης (Σ.τ.Ευρ.) που πυκνώνουν και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.  Το ψήφισμα 1651/2009 της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης  αναφέρεται στις συνέπειες της διεθνούς οικονομικής κρίσης, εκθέτοντας αρχές οι οποίες θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη προκειμένου να ξεπεραστεί η ύφεση, να μεταρρυθμιστεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα καθώς επίσης να προασπιστούν τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των πολιτών.  Στη συνέχεια πάλι το 2009 με το ψήφισμα 1673/2009 το Σ.τ.Ευρ. μεταξύ άλλων,  καλωσορίζει τα δάνεια που συμφωνήθηκαν μεταξύ ΔΝΤ και διαφόρων κρατών που χτυπήθηκαν από την κρίση, προειδοποιεί όλα τα κράτη να ακολουθήσουν πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας, υπογραμμίζει τις περιορισμένες δυνατότητες των εθνικών κρατών να αντιμετωπίσουν την κρίση, ζητάει την ισχυροποίηση της διεθνούς οικονομικής και χρηματιστηριακής συνεργασίας και θεωρεί πως πρέπει  να εξεταστεί η αναγκαιότητα ενός διεθνούς δικαστηρίου πτωχεύσεων.

Τελικά, στις 26 Ιουνίου 2012 ενόψει και των δυσμενών κοινωνικών συνθηκών,  στο ψήφισμα 1884/2012 της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Σ.τ.Ευρ. μεταξύ άλλων αναφέρεται  ότι,  τα αυστηρά προγράμματα λιτότητας που εφαρμόζονται στην Ευρώπη από το 2009  τίθεται πλέον σε  αμφισβήτηση από διεθνείς οργανισμούς και ειδικούς, ως προς την οικονομική τους αποτελεσματικότητα αλλά και τις επιπτώσεις τους στη δημοκρατική διαδικασία και στο επίπεδο των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Στο ψήφισμα τονίζεται ότι  οι  περιοριστικές  πολιτικές, κυρίως ως αποτέλεσμα της περικοπής των κοινωνικών δαπανών, μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερη εμβάθυνση της κρίσης και υπονόμευση των κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς επηρεάζουν πρωτίστως τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα και τις πιο ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού.  Αντιμέτωποι, όπως αναφέρει με τις συνέπειες  ενός «αχαλίνωτου» οικονομικού φιλελευθερισμού, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, με τις όποιες εθνικές εκφάνσεις του, πρέπει να προστατευτεί  ως κοινό ευρωπαϊκό όραμα στηριγμένο στην αρχή  της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς».  

Συνιστά τον επαναπροσανατολισμό  των προγραμμάτων λιτότητας που είναι σε εξέλιξη προκειμένου να σταματήσουν οι συνεχείς μειώσεις  κυρίως των κοινωνικών δαπανών όπως συντάξεις, υγεία, οικογενειακά επιδόματα και να ληφθούν μέτρα για την αύξηση των δημοσίων εσόδων.

Τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής, συνεχίζει,  πρέπει να χρηματοδοτούνται από αύξηση των φόρων των υψηλών εισοδημάτων, χτύπημα της διαφθοράς,  της φοροδιαφυγής,  των φορολογικών παραδείσων και της παραοικονομίας.  Ταυτόχρονα υπογραμμίζει την ανάγκη προγραμμάτων ανάκαμψης  με στόχο τον περιορισμό  των υψηλών ποσοστών ανεργίας, ιδιαίτερα των νέων.

Θεωρεί ότι  η εφαρμογή των μέτρων λιτότητας συνήθως συνδέεται με θεσμούς  όπως η τρόικα,  των οποίων ο χαρακτήρας  δημιουργεί  ζητήματα δημοκρατικού ελέγχου και νομιμοποίησης και καλεί για μέτρα με στόχο τον  εκσυγχρονισμό των δημοκρατικών δομών και διαδικασιών και την αύξηση της συμμετοχής των πολιτών, π.χ. δημοψηφίσματα, όπου το σύνταγμα και οι νόμοι το επιτρέπουν.  

 Επίσης, κατά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Σ.τ.Ευρ.  τον Ιανουάριο 2014 αναμένεται η συζήτηση και η τελική έγκριση  της έκθεσης J.M.Beneyto   καθώς και του σχετικού σχεδίου ψηφίσματος, αναφορικά  με τον έλεγχο των διεθνών οργανισμών (Δ.Ο.)  για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.   Στην εν λόγω έκθεση μεταξύ άλλων τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης καλούνται να διασφαλίσουν ότι οι Δ.Ο. στους οποίους μετέχουν, θα πρέπει να υπόκεινται σε νομικά δεσμευτικούς μηχανισμούς που να ελέγχουν την εκ μέρους τους τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έκθεση αναφέρεται ειδικότερα στον ΟΗΕ, τη Διεθνή Τράπεζα και την Ε.Ε. που αν και έχουν  αυξημένη επιρροή  δεν διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς  που να διασφαλίζουν τον έλεγχο τους αναφορικά με τον εκ μέρους τους σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  Έτσι,  σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης προτείνεται  να θεωρούνται υπεύθυνα έναντι του Διεθνούς Δικαίου τα κράτη μέλη των εν λόγω Οργανισμών, να περιοριστεί η ασυλία που διαθέτουν αυτοί οι Δ.Ο., να αυξηθούν τα διεθνή Φόρα στα οποία θα μπορούν να ελέγχονται οι αποφάσεις τους. Επίσης καλούνται οι ίδιοι Οργανισμοί να ενισχύσουν ή να δημιουργήσουν εσωτερικούς μηχανισμούς ελέγχου και να υποβάλλονται σε ανεξάρτητο δικαστικό έλεγχο ή έλεγχο από συνήγορο του πολίτη.

Εφόσον  λοιπόν  για το Σ.τ.Ευρ. τα προγράμματα λιτότητας αποτελούν πλέον κίνδυνο για τη δημοκρατία και την καταστρατήγηση των κοινωνικών δικαιωμάτων και κατ’ αυτή την έννοια επηρεάζεται άμεσα η τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εύλογα αναμένεται και το επόμενο βήμα δηλαδή  η αξιολόγηση των κοινωνικών επιπτώσεων των προγραμμάτων λιτότητας  και ο συνακόλουθος έλεγχος των Διεθνών Οργανισμών που τα αποφασίζουν.

                    Της Κατερίνας Πολυχρονάκη, πολιτικός επιστήμονας με master στις Ευρωπαϊκές Σπουδές