"Ο γάμος" της Κρητικής Μουσικής με τον Ταμπαχανιώτικο Αμανέ

Ένα πλούσιο και αρκετά ενδιαφέρον μουσικό υλικό περιέχουν οι σκοποί που συνθέτουν μια ιδιαίτερη κατηγορία Κρητικών τραγουδιών. Μια κατηγορία που χαρακτηρίζεται από παλιές μελωδίες, λυρικού κυρίως χαρακτήρα, αντιπροσωπεύοντας ένα είδος αστικών λαϊκών τραγουδιών.

Σ' αυτή την κατηγορία ανήκει ο σταφιδιανός σκοπός, η μελωδία του οποίου ανιχνεύεται στη λαϊκή μουσική και άλλων χωρών της Ν.Α Μεσογείου. Για τους παλιούς μουσικούς της Κρήτης, θεωρείται "συγγενής" του Ταμπαχανιώτικου αμανέ της Σμύρνης, καθώς είναι  εμφανείς οι επηρεασμοί που έχει δεχθεί από το Μικρασιατικό στοιχείο.

Ο Ταμπαχανιώτικος αμανές "παντρεύτηκε" τρόπον τινά την Κρητική μουσική κι απ' τον "γάμο" αυτό "γεννήθηκε" ένα απόλυτα μελωδικό είδος..που εξυμνεί κυρίως το πάθος και τον πόθο του έρωτα, στηλιτεύοντας παράλληλα και με πόνο την ματαιότητα της ζωής!

Άλλες πηγές αναφέρουν, ότι ο σταφιδιανός σκοπός πήρε τ' όνομά του από τον Τουρκοκρητικό Μεχμέτ Μπέη Σταφιδάκη από τα Χανιά, μοναχογιό και κληρονόμο του γαιοκτήμονα Μουσταφά Μπέη Σταφιδάκη. Το παρατσούκλι «Σταφιδάκης» το πήρε εξαιτίας του ότι, στο νομό Χανίων ήταν σχεδόν ο μόνος γαιοκτήμονας με μεγάλες εκτάσεις σταφιδάμπελων.

Λέγεται, πως ο Μεχμέτ Μπέης ζούσε μια πλούσια, ξέγνοιαστη και χαρούμενη ζωή, με συνεχή γλέντια, που ο ίδιος δημιουργούσε και χρηματοδοτούσε. Φίλους πολλούς είχε, όχι μόνο Τούρκους, μα και Έλληνες. Ήταν παντρεμένος με μια πλούσια και όμορφη Τουρκοκρητικιά, τη Φατμέ, από την εξέχουσα Τουρκοκρητική οικογένεια των Βεργέρηδων (απόγονων ευγενών Ενετών φεουδαρχών). Ο Μεχμέτ Μπέης αγαπούσε με πάθος τη γυναίκα του. Το ερωτικό του αυτό αίσθημα τον έκαμε ικανό να δημιουργήσει και να επιβάλει έναν καινούριο σκοπό, όλο πάθος και μεράκι. Τον σταφιδιανό σκοπό, που αγαπήθηκε από Τούρκους και Έλληνες. Ο Μεχμέτ Μπέης άρχιζε το γλέντι λέγοντας μαντινάδες που τις περισσότερες αυτοσχεδίαζε  εκείνη στιγμή.

Η πρώτη μαντινάδα που τραγουδούσε ήταν πάντα αφιερωμένη στην πολυαγαπημένη του Φατμέ:

"Ο σεμπτάς σου μ' άναψε γιαγκίνι στην καρδιά μου...μα να σβήσει δεν μπορεί, γκιούλ μπαξέ κυρά μου".  

Ωστόσο, η ευτυχία του Μεχμέτ Μπέη δεν κράτησε πολύ. Κάποιοι, τον πληροφόρησαν πως η αγαπημένη του σύζυγος τον απατούσε με τον Νουρεδδίν Νουρή Εφέντη, έναν άνδρα όμορφο και λεβέντη. Ήταν δάσκαλος στο τούρκικο σχολειό και από τα σημαντικότερα στελέχη της τουρκοκρατίας κοινωνίας της πόλης Χανίων.

Την πληροφορία αυτή, δεν μπόρεσε να επαληθεύσει, μα ούτε και να τη διαψεύσει, ο Μεχμέτ Μπέης. Στην ψυχή του φώλιασε το  σαράκι της ζήλιας και της αμφιβολίας. Κλείστηκε στο σπίτι του, αφού προηγουμένως έδιωξε τη Φατμέ.

Ο χαρούμενος  άνθρωπος έγινε μέσα σε λίγες μέρες ένα ανθρώπινο ερείπιο. Αρρώστησε από καλπάζουσα φυματίωση. Στο χαροπάλεμά του, κάλεσε τη σύζυγο του να τη δει για τελευταία φορά. Η Φατμέ πήγε με τους γονείς της στο σπίτι του άνδρα της. Όταν ο Μεχμέτ Μπέης την αντίκρισε, την κοίταξε στα μάτια και της είπε το εξής τετράστιχο, που αυτοσχεδίασε εκείνη τη στιγμή:

"Εγώ παθαίνω καί ξεγνοιώ και συ που ζεις γλιτώνεις..κι' αν έχω δίκιο απάνω σου στον Άδη το πλερώνεις".

Ύστερα μάζεψε όλες του τις δυνάμεις, ανασηκώθηκε στο κρεβάτι και, μεγαλόφωνα, με τον Σταφιδιανό Σκοπό, αποχαιρέτησε τον κόσμο, τον Μάη του 1908, με το εξής τετράστιχο:

"Εσύ μωρέ Καπέ ντουνιά σε μένα μη καυχάσαι..μα 'γώ 'μαι που σε γλέντησα καί τώρα μ' άπαρνασαι".

Μεταγενέστερα, ο σταφιδιανός σκοπός, "έντυσε" μουσικά κι άλλους στίχους, όπως: 

"Μα ο σταφιδιανός σκοπός, παλιώνει μα δε λιώνει...κι απού ‘χει αγάπηστα κρυφά αυτός τη φανερώνει.
Με το σταφιδιανό σκοπό, θα σου το πω μικρή μου...πως λιώνει και μαραίνεται, για σένα το κορμί μου".

Κορυφαίος εκπρόσωπος του είδους υπήρξε ο Στέλιος Φουσταλιέρης (1911-1993), ρολογάς και οργανοπαίκτης από το Ρέθυμνο. 

Η μουσική ... τεκμηρίωση του θέματος στο Media Gallery που ακολουθεί.

Επιμέλεια: Εύα Μαστρογιαννάκη

πηγές: youtube, pontosandaristera.wordpress.com.