Κρήτη: Εθιμα της Αποκριάς και της Καθαράς Δευτέρας

Η Αποκριά είναι βαθιά ριζωμένη στην Κρήτη και τα έθιμα αναβιώνουν κάθε χρόνο με τη συμμετοχή χιλιάδων κρητικών αλλά και επισκεπτών από κάθε γωνιά της Ελλάδας.

Έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, το μουντζούρωμα, ο Καντής, η καμήλα, οι Λεράδες, ο Τσαγκάρης, ο Αρκουδιάρης, η καμπουρόγρια, το λαϊκό δικαστήριο, ο αγιασμός του γέλιου, το λαδικό καταβραχτήρι συμπληρώνουν την εικόνα και την διάθεση διάσωσης των εθίμων.

Το έθιμο του Καδή ή Καντή έχει τις ρίζες του στο Αμάρι, στον Αγ. Βασίλειο, στον Μυλοπόταμο, σε περιοχές της Μεσαράς και σε άλλα μέρη.

Ο Καδής ήταν ο άρχοντας. Είχε το γενικό πρόσταγμα για ό,τι συνέβαινε εκείνη την ημέρα στο χωριό. Σχηματίζονταν πομπές με επικεφαλής τον Καδή και πήγαιναν σ’ όλα τα σπίτια.

Στα Σαχτούρια του Αγ. Βασιλείου, το έθιμο κράτησε περισσότερα χρόνια έως το 1970. Είναι αυτός που δίνει το γενικό πρόσταγμα για τα όσα μπορεί να διαδραματιστούν. Καλαμπούρια, φάρσες, αστεία που μπορεί να συμβούν στον κάθε έναν που θα βρεθεί μπροστά στη παρέα.

Η καμήλα είναι το έθιμο στο Ρέθυμνο με την αυτοσχέδια καμήλα που γυρνάει στις γειτονιές και με σκέρτσα διασκεδάζει τον κόσμο κινούμενη από δύο άνδρες που είναι κρυμμένοι κάτω από το «δέρμα της» που είναι φτιαγμένο από κουβέρτες. Ενώ στα μουτζουρώματα το έθιμο διατηρείται αφού ένας ευγενής στόχος υπάρχει. Αυτός, για να ξορκιστεί το κακό και το ανεπιθύμητο, με τη διασκέδαση που είναι μεγάλη και η φασαρία από τις φωνές μεγαλύτερη. Μουτζούρωμα όχι βρωμιά, μέσα και κάτω από το οποίο πάντα κρύβεται η ανθρώπινη πλευρά, το φως, η καθαρότητα. Όπως και στο έθιμο του Εξομολόγου όπου ένας μεταμφιεσμένος σαν ιερέας, εξομολογεί και απαλύνει με χαριτωμένο τρόπο τις «αμαρτίες» και την κακοκεφιά του εξομολογούμενου, συγχωριανού του, δημοσίως.

Στο χωριό Σίβα στα νότια του νομού Ηρακλείου, η παραδοσιακή μάσκα του χωριού είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές του Ελληνικού και του ευρύτερου μεσογειακού χώρου και από ότι πιστεύεται ήταν και μοναδική. Μέχρι και την δεκαετία του 1960,ήταν πολύ στα «φόρτε» της η Σιβιανή μάσκα.

(η σιβιανή μάσκα)

Γίνονταν με τη ρίζα του φυτού Αγαύη, του φυτού Αθάνατος όπως ονομάζεται στην Κρήτη. Το συγκεκριμένο φυτό παλιότερα χρησιμοποιούνταν για να φτιάξουν και σκοινιά. Φυτό που βρίσκεται σε αφθονία στη περιοχή της Μεσαράς εξαιτίας των καλών κλιματολογικών συνθηκών.

Ο Γάμος στο χωριό Γέργερη, όπου το αταίριαστο ζευγάρι ως νύφη και γαμπρός γυροφέρνει της γειτονιές σκορπώντας γέλιο. 

(φωτο Νίκος Παντερής)

Τα «Αποκριγιώματα» είναι ένα υπαίθριο και ολοήμερο γλέντι στο οποίο τραγόμορφοι και ζωόμορφοι κουδουνοφόροι, οι λεγόμενοι «αρκουδιάρηδες» που είναι ντυμένοι με προβιές αιγοπροβάτων, με μαύρα πρόσωπα και κουδούνια, δεμένοι με σκοινιά και αλυσίδες, επιδίδονται σε έναν ξέφρενο χορό, που ξεσηκώνει ολόκληρη την περιοχή

(φωτο Νίκος Παντερής)

Αλλά και οι αρκουδιάριδες που προκαλώντας θόρυβο με τις κουδούνες οι οποίοι απλώνουν τα χορευτικά τους ξεσπάσματα στην τοπική κοινωνία, δημιουργώντας ένταση τόσο στη Γέργερη όπως και σε διπλανά χωριά. Κάπου εκεί και οι Λεράδες υποταγμένοι όλοι τους στον αρχηγό Αράπη που κρυμμένος πίσω από μαύρες προβιές ζώων ανακατεύει το χθες με το σήμερα μέσα από ενημέρωση, κουτσομπολιό και πειράγματα.

Η καμήλα, το έθιμο με την αυτοσχέδια καμήλα που γυρνάει στις γειτονιές και με σκέρτσα διασκεδάζει τον κόσμο κινούμενη από δύο άνδρες που είναι κρυμμένοι κάτω από το «δέρμα της» που είναι φτιαγμένο από κουβέρτες. Ενώ, στα μουτζουρώματα το έθιμο διατηρείται αφού ένας ευγενής στόχος υπάρχει.

Στους Λεράδες, συναντάμε τον έντονο ήχο από τις κουδούνες τα λέρια που βρίσκονται κρεμασμένες στη μέση των μεταμφιεσμένων ανδρών. Το ίδιο και στο έθιμο με τους κουδουνάδες. Έθιμα κυρίως των ορεινών χωριών.

Και τις δύο περιπτώσεις τις συναντάμε σε όλη σχεδόν την Κρήτη κυρίως στα ορεινά χωριά με τους ντόπιους να κρύβονται κάτω από προβιές ζώων. Χορεύουν και ζώνουν με τη θωριά τους και τον βροντερό ήχο, τους επισκέπτες και τους συντοπίτες καλώντας τους σε αλλοπρόσαλλο βηματισμό που υποδηλώνει το χορό όσων θέλουν να τρέξουν, αλλά μένουν στον ίδιο τόπο…



Όπως παρόμοια και στο έθιμο του Τσαγκάρη που όλο μπαλώνει το στιβάνι του συντοπίτη του αλλά ποτέ δεν το τελειώνει με αποτέλεσμα να μαλώνουν συνεχώς. Αλλά και του Νάνου που ζει στις Άνω Ασίτες στο Ηράκλειο.

Στο χορό λέγονταν συνήθως σατιρικές μαντινάδες (πολλές με αποκριάτικο θέμα), όπως οι παρακάτω:

Ηρθανε πάλι οι γι-Αποκρές κι όλοι κουζουλαθήκαν

κι οι γράδες κι οι μπαμπόγριες σαν κοπελιές ντυθήκαν.

Τσι μηζηθρόπιτες θωρώ απάνω στο τραπέζι

μα η κοιλιά μου ειν’αδειανή και σαν τη λύρα παίζει.

Ελάστε να γλεντήσομε, μασκάρες να ντυθούμε

τσι κουζουλούς να κάνομε, να μην κουζουλαθούμε!

Απόσταν εγεννήθηκα δεν ήφαγα λαζάνια (είδος ζυμαρικού)

μα τσ’αποκρές τα ψήσαμε κι ήφαγα δυο καζάνια.

Ήφυγε δα κι η γι-αποκρά, με γλέντια με τραγούδια,

και ήρθεν η Σαρακοστή μ’ελιές και με λουμπούνια!

Ο Λαζανάς ψυχομαχεί κι ο Μακαρούνης κλαίει

κι ο Κρόμμυδος σουσουραδεί και στο τραπέζι βγαίνει!

Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει

και ο καημένος ο Κουκιάς μεσ’ στο τραπέζι μπαίνει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Σε ρυθμούς Αποκριάς η Κρήτη - Αυτά είναι τα καρναβάλια

Ελληνική Αστυνομία: Τα μέτρα και οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις για το καρναβάλι του Ρεθύμνου

Ρέθυμνο: Άνοιξαν κι άλλα ξενοδοχεία για να φιλοξενήσουν τους επισκέπτες