Πυρκαγιές στην Ελλάδα: Κι όμως δεν φταίει μόνο ο καιρός!

Η Ελλάδα βιώνει κάθε χρόνο όλο και πιο έντονες και εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές. Η αντιπυρική περίοδος του 2024 κατατάσσεται η έκτη χειρότερη σε ό,τι αφορά τις καμένες εκτάσεις και τον αριθμό των πυρκαγιών. Το 2023 και το 2024 κατέγραψαν αριθμούς-ρεκόρ με χιλιάδες στρέμματα κάηκαν, καταδεικνύοντας πως το πρόβλημα δεν είναι απλώς συγκυριακό, αλλά δομικό και πολυπαραγοντικό.

Η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα, το οποίο επιδεινώνεται από την κλιματική κρίση αλλά και από χρόνιες παθογένειες στη διαχείριση των δασών και της υπαίθρου. Η Ελλάδα καταγράφεται σταθερά ως μια από τις πιο ευάλωτες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Επιστήμονες επισημαίνουν ότι η Ανατολική Μεσόγειος θερμαίνεται 20% πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Το περσινό καλοκαίρι χαρακτηρίστηκε από ισχυρούς και παρατεταμένους καύσωνες, σε συνδυασμό με χαμηλή υγρασία και έντονη ξηρασία. Οι συνθήκες αυτές, σύμφωνα με την Πυροσβεστική Υπηρεσία, ευνοούν την ταχύτατη εξάπλωση ακόμη και μικρών εστιών. Περισσότερο από το 50% των πυρκαγιών φέρεται να οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα – είτε πρόκειται για εμπρησμούς από πρόθεση, είτε για αμέλεια. Έρευνα δείχνει ότι μόλις το 16% των κρατικών κονδυλίων για τις πυρκαγιές κατευθύνεται στην πρόληψη, ενώ το υπόλοιπο αφορά την καταστολή. Οι δασικές υπηρεσίες παραμένουν υποστελεχωμένες και χωρίς ουσιαστικές παρεμβάσεις καθαρισμού δασών.

Οι κύριες αιτίες των πυρκαγιών

Κλιματική Κρίση και Ακραία Καιρικά Φαινόμενα

Η αύξηση της θερμοκρασίας, η μείωση της σχετικής υγρασίας και η συχνότερη εμφάνιση ισχυρών ανέμων (κυρίως μελτεμιών) δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι η Ανατολική Μεσόγειος είναι «hotspot» της κλιματικής αλλαγής, με την Ελλάδα να ανήκει στις πιο ευάλωτες χώρες της Ε.Ε. Οι περίοδοι ξηρασίας διαρκούν περισσότερο και οι καύσωνες είναι πλέον πολυήμεροι και ασυνήθιστα ισχυροί.

Εγκατάλειψη της Υπαίθρου και Απουσία Διαχείρισης

Μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου έχει εγκαταλειφθεί, κυρίως λόγω αστικοποίησης και μετανάστευσης. Αυτό οδηγεί σε συσσώρευση ξερών χόρτων, πεσμένων κλαδιών και γενικά καύσιμης ύλης στα δάση, καθιστώντας τα ιδιαίτερα εύφλεκτα. Επίσης, η παραδοσιακή αγροτοκτηνοτροφική δραστηριότητα που λειτουργούσε καθαριστικά για το δάσος έχει υποχωρήσει δραματικά.

Ανύπαρκτος Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αυθαίρετη Δόμηση

Η διάσπαρτη και συχνά αυθαίρετη δόμηση μέσα ή στα όρια δασών εμποδίζει τη φυσική λειτουργία των οικοσυστημάτων και δυσχεραίνει την πρόσβαση των πυροσβεστικών μέσων. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις, οι πυρκαγιές χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα για αποχαρακτηρισμούς δασικών εκτάσεων με σκοπό την εκμετάλλευσή τους.

Εμπρησμοί - Αμέλεια και Εγκληματικές Πράξεις

Παρά τις τεράστιες ζημιές, η Ελλάδα συνεχίζει να πλήττεται από εμπρησμούς, είτε από αμέλεια (π.χ. αγροτικές εργασίες, κάψιμο κλαδιών) είτε από δόλο. Πολλές πυρκαγιές ξεκινούν κοντά σε δρόμους ή κατοικημένες περιοχές, κάτι που παραπέμπει σε ανθρωπογενή αίτια. Το 2023, ο ίδιος ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη δήλωσε ότι πάνω από το 50% των πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρώπινη παρέμβαση.

Ανεπάρκεια Δασικής Πολιτικής και Πρόληψης

Η Ελλάδα εξακολουθεί να στερείται ενός σοβαρού μοντέλου δασοπροστασίας. Η πρόληψη αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 16% των σχετικών κονδυλίων, ενώ το μεγαλύτερο βάρος δίνεται στην καταστολή. Οι δασικές υπηρεσίες είναι υποστελεχωμένες και υποχρηματοδοτούμενες. Επιπλέον, ο ρόλος τους έχει υποβαθμιστεί εδώ και χρόνια με τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων κατάσβεσης αποκλειστικά στην Πυροσβεστική.

Το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα δεν είναι απλώς φυσικό, είναι κοινωνικό, θεσμικό και πολιτικό. Αν δεν επενδύσουμε τώρα σε ολιστική προστασία των δασών και σε έξυπνη πολιτική προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, κάθε καλοκαίρι η χώρα μας θα μετατρέπεται σε πεδίο καταστροφής. Η προστασία του φυσικού πλούτου μας δεν είναι απλώς οικολογική υποχρέωση, είναι θέμα επιβίωσης!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Κεφαλογιάννης από Ηράκλειο: Drones θα επιτηρούν την Κρήτη επί 24ωρου βάσεως για τις πυρκαγιές

Ερευνα: Οι 14 μεγάλες πυρκαγιές του 2024 - Στην λίστα και η Κρήτη