"Αδέρφια σαν θα πάτε στης Βιάννου τα χωριά, μνήματα μην πατάτε, μην πάρουνε φωθιά"...

Αδέρφια, σαν θα πάτε στης Βιάννου τα χωριά,
μνήματα μην πατάτε, μην πάρουνε φωθιά.
Μια μέρα του Σεπτέμβρη που ‘λαμπε ο ουρανός
εις τα χωριά της Βιάννου ήτανε σκοτεινός.
Οι βάρβαροι επήγαν και βάλανε φωθιά,
Σύμη, Κεφαβοβρύσι, Πεύκο και Κρεββατά.

Με αυτούς τους στίχους περιγράφει την τραγωδία που έζησαν τα χωριά της Βιάννου το μαύρο Σεπτέμβρη του 1943, ο ποιητής  από την Έμπαρο, Ευριπίδης Πλαγιωτάκης. Δεν είναι όμως μόνο εκείνος που "τραγούδησε" για το ολοκαύτωμα της Βιάννου. Πλήθος επετειακών αφιερωμάτων έχουν γραφτεί με Κρητική πένα: ο γιατρός Αντώνης Πλουμίδης από τη Λαγούτα, ο αγωνιστής Γιώργης Αγγουράκης από τη Βιάννο και ο δάσκαλος Γ. Χατζάκης, ο Ρεθεμιώτης Στέλιος Διλιντάς, οργανωτής της ΕΠΟΝ Κρήτης και ο Μαν. Ταβλάς από τον Αγ. Νικόλαο.

Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου:

Ανήμερα της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, την 14η Σεπτεμβρίου του 1943, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στα χωριά της επαρχίας Βιάννου και βύθισαν στο πένθος μία ολόκληρη επαρχία. Αφορμή της θηριωδίας ήταν η σφαγή της φρουράς τους από τις αντάρτικες ομάδες Μπαντουβά . Οι σφαγές τους κράτησαν 3 ολόκληρες ημέρες και βρήκαν τον θάνατο συνολικά 401 άνθρωποι και 980 κατοικίες σε 10 χωριά καταστράφηκαν . Τα στρατεύματα έφτασαν μέχρι τα δυτικά χωριά της Ιεράπετρας κι όταν ξημέρωσε η 16η Σεπτεμβρίου η διαταγή του Στρατηγού Φρίντριχ Βίλχελμ Μύλλερ είχε γίνει πραγματικότητα: 

«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας». Αυτό και έγινε.

Οι σκοτωμοί όμως δεν περιορίστηκαν μόνο στον ανδρικό πληθυσμό πάνω από 16 χρόνων αλλά ούτε και στην επαρχία της Βιάννου. Γέροντες ανάπηροι, γυναίκες ανήμπορες, μωρά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, βρήκαν το θάνατο.

«Οι ναζί δεν έδειξαν ποτέ κάτι περισσότερο από το δειλό, άνανδρο, ωχρό προσωπείο ενός δολοφόνου που αποποιείται την πράξη του. Ενώ βασάνιζαν και σκότωναν συστηματικά άμαχους ανθρώπους, διαβεβαίωναν καθημερινά σ’ ευγενικό και μαλακό τόνο ότι τάχα δεν άγγιζαν ούτε τρίχα και ότι ποτέ άλλοτε δεν είχε γίνει επανάσταση τόσο ανθρώπινη κι αναίμακτη.»
Σεμπάστιαν Χάφνερ, 1939 (αναφερόμενος στην τρομοκρατία του Γ’ Ράιχ εναντίον του γερμανικού λαού την περίοδο 1933-1939).

Μετά τη μάχη της Σύμης, αργά στις 12 Σεπτεμβρίου 1943 οι αντάρτες αποσύρθηκαν από τα υψώματα της ανατολικής και δυτικής πλευράς της κοιλάδας με τον ένα νεκρό και τους δύο τραυματίες τους ενώ οι Γερμανοί μετέφεραν με πολλά ζώα τους δικούς τους 12 χλμ. στην Ανατολική Βιάννο.

Τα ξημερώματα της 14ης Σεπτεμβρίου άρχισαν οι ομαδικές εκτελέσεις.

Μια μαρτυρία, που βρήκε και καταχώρησε ο ιστορικός της εποχής εκείνης Γιάννης Μουρέλλος στο έργο του «Ιστορία της Κρήτης» αναφέρει:

«Όπως με διαβεβαίωσαν αυτήκοοι μάρτυρες, ένας Γερμανός έφεδρος αξιωματικός, ενώ διατελούσε σε ευθυμία από κρασί που έπινε μαζί τους, άρχισε να λέει: Έχω παρακολουθήσει πολλές εκτελέσεις σε άλλες χώρες που έχομε κατακτήσει. Μα αυτό που συνάντησα στα χωριά της Βιάννου δεν το (δα πουθενά. Άντρες και γυναίκες αντίκριζαν τον θάνατο ψύχραιμα και στήναν το κορμί τους περήφανα μπροστά στις κάνες των τουφεκιών. Μήτ' ένας τους δεν έκλαψε, μήτ' ένας τους δεν ζήτησε οίκτο ή χάρη. Μα τη ζωηρότερη εντύπωση μου έκανε ένας ογδοντάρης σ' ένα χωριό της Βιάννου. Βρισκότανε στη μέση, στη γραμμή των ανδρών που θα εκτελούσαμε. Ζήτησε να πει κάτι στον αξιωματικό. Πλησίασα μ' ένα διερμηνέα. Αυτός βγήκε από τη γραμμή και βγάζοντας το δακτυλίδι του μου το πρόσφερε λέγοντας: «Πάρε τούτο το δακτυλίδι. Σου το χαρίζω, για να θυμάσαι σ' όλη σου τη ζωή πως σκότωσες έναν αθώο γέρο 80 χρονών» Έπειτα ο γέρος γύρισε ατάραχος στη γραμμή του   προσπαθώντας  να   σηκώσει   το   γέρικο   κορμί του,   όσο   του επέτρεπαν τα χρόνια του. Σάστισα και πέρασαν μερικά δευτερόλεπτα, όσο να βρω την ψυχραιμία να θυμηθώ την εντολή που είχα λάβει. Και όμως τη στιγμή που έλεγα «πυρ» έτρεμα σύγκορμος. Ποτέ δεν θα ξεχάσω την τραγική εκείνη στιγμή».

Στο χωριό Αμιρά, κάτω από το Ηρώο, εκτελέστηκαν 114 άνδρες. Ύστερα οι Γερμανοί άρχισαν την εκκαθάριση όλης της περιοχής σε πλάτος 5 χιλιομέτρων από την παραλία (“νεκρή ζώνη”) σκοτώνοντας αδιακρίτως όποιους έβρισκαν, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. 401 νεκροί, ανάμεσά τους οικογένειες που ξεκληρίστηκαν όπως της Κυριακής Συγγελάκη από τα Αμιρά (ο πατέρας και 4 γιοί του) και του Εμμ. Δημητριανάκη από τα (δόχια 5 νεκροί), έγκυες γυναίκες, παράλυτοι, ανάπηροι και γέροι. Παιδιά, όπως εκείνα του Γ. Βερβελάκη από το Κεφαλοβρύσι 8, 12 και 15 χρόνων που βασανίστηκαν και ύστερα κατακρεουργήθηκαν γιατί δεν μαρτύρησαν πού ήταν οι γονείς τους. 300 ομήρους έκλεισαν στο Γυμνάσιο της Βιάννου, από τους οποίους 137 άνδρες από το Καλάμι και το Συκολόγο που αποπειράθηκαν 2 φορές καθ’ όδον να τους εκτελέσουν. Οι 300 που θα εκτελούνταν σίγουρα χωρίς την παρέμβαση του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, του τότε αρχιμανδρίτη Ευγένιου Ψαλιδάκη και του Επισκόπου Πέτρας Διον. Μαραγκουδάκη, αφέθηκαν ελεύθεροι στις 25-9-1943.

Στις 14-10, ακριβώς ένα μήνα μετά τις φοβερές εκτελέσεις, ειδικά συνεργεία Γερμανών κατεδάφιζαν και πυρπολύσαν τα χωριά Κεφαλοβρύσι, Κρεββατά Πεύκο, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγο των οποίων την εκκένωση από τις 30-9 είχαν διατάξει.

Λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν και τα χωριά της δυτικής Ιεράπετρας Μύρτος, Γδόχια, Μουρνιές και ο οικισμός “Καημένου” της Ρίζας.

Το ολοκαύτωμα της Βιάννου ή αλλιώς ο μαύρος Σεπτέμβρης του 1943 αναγνωρίστηκε από την πολιτεία και αποτελεί για το Δήμο Βιάννου «Τοπική Εορτή Εθνικής Σημασίας».

(πληροφορίες από: klassikoperiptosi.blogspot.gr και zeidoron.blogspot.gr)