Ο θεσμός και οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας

 Λίγες ώρες πριν την ψηφοφορία στη Βουλή για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, ανατρέχουμε ιστορικά στο θεσμό και τη σημασία του και αναλύουμε τη διαδικασία εκλογής και τις αρμοδιότητές του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Ιστορική Αναδρομή

Μια πρώιμη μορφή του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας ενσωματώθηκε για πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1924. Ο πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ο Παύλος Κουντουριώτης που διορίστηκε ως προσωρινός το 1924, ενώ μέχρι τότε κατείχε το αξίωμα του Αντιβασιλέα. Το 1926, η πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας από τον Θεόδωρο Πάγκαλο οδηγεί τον Κουντουριώτη σε παραίτηση. Όταν ο τελευταίος ανετράπη το ίδιο έτος, ο Παύλος Κουντουριώτης ανέλαβε ξανά τα καθήκοντα του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Το Σύνταγμα του 1927 δίνει το χαρακτήρα του υψηλού αυτόνομου αξιώματος στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και καθορίζει το ρόλο του με εκτελεστικές αρμοδιότητες. Το 1929, ο Κουντουριώτης εκλέγεται από τη Γερουσία και τη Βουλή για δεύτερη φορά, ανανεώνοντας έτσι τη θητεία του, η οποία κράτησε μόλις λίγους μήνες μέχρι την παραίτησή του. Τον διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο οποίος κρίθηκε ο καταλληλότερος από Βουλή και Γερουσία για την άσκηση του αξιώματος. Το 1934 εξελέγη ξανά και παρέμεινε στη θέση μέχρι το 1935 όταν, λόγω των πολιτειακών συνθηκών (επαναφορά της βασιλείας στην Ελλάδα), ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας καταργήθηκε.

Το αξίωμα επανήλθε στη διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών με το Σύνταγμα του 1968 με χαρακτήρα πιο συγκεντρωτικό από ποτέ. Αυτήν την περίοδο καθιερώθηκε και η θέση του Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας.

Μετά την εγκαθίδρυση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας με το δημοψήφισμα του 1974, κατά την πρώτη εκλογική διαδικασία ο Μιχαήλ Στασινόπουλος εξελέγη από τη Βουλή ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Απο το 1975 έως σήμερα έχουν εκλεγεί απο τη Βουλή στο προεδρικό αξίωμα οι Μιχαήλ Στασινόπουλος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Χρήστος Σαρτζετάκης, Κωστής Στεφανόπουλος και Κάρολος Παπούλιας.

Με το Σύνταγμα του 1975, ξεκίνησε η αναθεώρηση το ρόλου του Προέδρου της Δημοκρατίας, ενώ το 1986 με την αναθεώρηση του Συντάγματος, οι αρμοδιότητές του περιορίστηκαν σημαντικά. Όπως είναι φανερό, ο ρόλος του αρχηγού του κράτους διαφοροποιείται μετά από κάθε αναθεώρηση του Συντάγματος για να πάρει σήμερα μία μορφή εντελώς διαφορετική από εκείνη του παρελθόντος. Σήμερα, ο ρόλος του είναι περισσότερο συμβολικός και εθιμοτυπικός παρά ουσιαστικός.

Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή και έχει το δικαίωμα να επανεκλεγεί μόνο μια φορά. Το αξίωμα αυτό είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε άλλο έργο ή αξίωμα.

Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται έμμεσα από την Βουλή των Ελλήνων και τους υποψήφιους προτείνουν οι κοινοβουλευτικές ομάδες. Για να εκλεγεί κάποιος σε αυτή τη θέση, πρέπει:

• να έχει ελληνική ιθαγένεια για τουλάχιστον 5 χρόνια πριν από την εκλογή

• να έχει ελληνική καταγωγή από τον πατέρα ή τη μητέρα

• να έχει συμπληρώσει το τεσσαρακοστό έτος της ηλικίας του κατά την ημέρα της εκλογής

• να έχει ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα

Η θητεία του είναι πενταετής και παρατείνεται σε περίπτωση πολέμου έως τη λήξη του και σε περίπτωση που η ανάδειξη νέου Προέδρου καθυστερήσει οπότε παραμένει στη θέση μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία.

Διαδικασία Εκλογής

Για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας πραγματοποιείται ειδική συνεδρίαση, την οποία συγκαλεί ο Πρόεδρος της Βουλής, τουλάχιστον ένα μήνα πριν τη λήξη της θητείας του προηγούμενου Προέδρου. Η ψηφοφορία είναι φανερή και διεξάγεται σε μια ή δύο φάσεις ανάμεσα στις οποίες μεσολαβούν βουλευτικές εκλογές. Πρόεδρος εκλέγεται αυτός που στην πρώτη ψηφοφορία συγκεντρώσει τα 2/3 του συνόλου των βουλευτών (δηλαδή 200 έδρες). Σε περίπτωση που δεν υπάρξει αποτέλεσμα πλειοψηφίας η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται, ενώ αν δεν επιτευχθεί πάλι αποτέλεσμα πραγματοποιείται τρίτη ψηφοφορία αλλά αυτή τη φορά απαιτείται πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου των βουλευτών (180 έδρες). Αν και πάλι δεν εκλεγεί κάποιος, η Βουλή διαλύεται και πραγματοποιούνται εκλογές για τη σύσταση νέας Βουλής. Με τη σύστασή της, η νέα Βουλή ξεκινάει νέα ψηφοφορία στην οποία απαιτείται πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου (180 έδρες). Αν δεν επιτευχθεί αυτή η πλειοψηφία, πραγματοποιείται νέα ψηφοφορία με πλειοψηφία 151 εδρών. Αν και πάλι δεν υπάρχει αποτέλεσμα, γίνεται ψηφοφορία μεταξύ των δύο επικρατέστερων και αν ισοψηφίσουν πραγματοποιείται κλήρωση.

Ο εκλεγμένος Πρόεδρος δίνει όρκο που καθορίζεται από το Σύνταγμα ενώπιον της Βουλής.

Ο όρκος:

“Ορκίζομαι στο όνομα της Αγίας και Ομοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να φυλάσσω το Σύνταγμα και τους νόμους, να μεριμνώ για την πιστή τους τήρηση, να υπερασπίζω την εθνική ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Χώρας, να προστατεύω τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ελλήνων και να υπηρετώ το γενικό συμφέρον και την πρόοδο του Ελληνικού Λαού”.

Αρμοδιότητες Προέδρου της Δημοκρατίας

Οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας σήμερα είναι αρκετά περιορισμένες σε σχέση με το παρελθόν. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ρυθμιστής του πολιτεύματος, χωρίς τις αρμοδιότητες παρέμβασης που συνεπάγονται με το ρόλο του ως ρυθμιστή. Οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας απαριθμούνται περιοριστικά στο Σύνταγμα και διακρίνονται σε συμβολικές, ρυθμιστικές, διοικητικές, νομοθετικές, και δικαστικές.

• Εκπροσωπεί Διεθνώς το κράτος (κήρυξη πολέμου, συνθήκες ειρήνης, οικονομιικές συνεργασίες κ.α.). Η αρμοδιότητα αυτή είναι τυπική και ασκείται ουσιαστικά από την κυβέρνηση.

• Διορίζει τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση

• Συγκαλεί τη Βουλή και αναστέλλει τις εργασίες της

• Αναλαμβάνει τη διάλυση της Βουλής

• Εκδίδει και δημοσιεύει νόμους και διατάγματα που ψηφίζονται από τη Βουλή

• Σε περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τις οποίες επικυρώνει η Βουλή

• Προκηρύσσει διάταγμα δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά ζητήματα

• Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, απευθύνει διαγγέλματα στο λαό με τη σύμφωνη γνώμη του πρωθυπουργού

• Είναι συμβολικός αρχηγός των ένοπλων δυνάμεων

• Έχει το δικαίωμα να παρέχει χάρη και αμνηστία σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις και με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργού Δικαιοσύνης και της Βουλής (κατά περίσταση)

• Κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας σε περίπτωση πολέμου, πολιορκίας ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας εφόσον η Βουλή απουσιάζει ή υφίσταται αντικειμενική αδυναμία έγκαιρης σύγκλησής της

• Απονέμει παράσημα, διορίζει ή παύει δημόσιους υπαλλήλους σύμφωνα με το νόμο

Ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας διατηρεί στις μέρες μας το κύρος που είχε στο παρελθόν, στερείται όμως ουσιαστικής σημασίας. Μετά το 1986, ο θεσμός αυτός δεν έχει πρακτικό περιεχόμενο. Το γεγονός ότι ο ρόλος του Αρχηγού του Ελληνικού Κράτους είναι στην ουσία συμβολικός, είναι κάτι που έχει αρχίσει να προβληματίζει. Ένας Αρχηγός του Κράτους που δεν κυβερνά αλλά έχει κατοχυρωμένες ρυθμιστικές αρμοδιότητες, θα μπορούσε να λειτουργεί ως θεματοφύλακας της Δημοκρατίας και φυσικά, να ασκεί ουσιαστικό έλεγχο στην κυβέρνηση.

 

 

 

Πηγές: presidency.gr, greeklaws.com, wikipedia.com