Ο μύκητας που απειλεί να αφανίσει τις μπανάνες

Μπορείτε να φανταστείτε ότι η μπανάνα είναι είδος προς εξαφάνιση; Κι όμως, δεν πρόκειται για σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Ενας επικίνδυνος μύκητας, που έκανε πρόσφατα την εμφάνισή του και επιτίθεται στις ρίζες του δέντρου, απειλεί - αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως - να εξαφανίσει το 80% της παγκόσμιας παραγωγής, όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες. Το παράσιτο αυτό απομυζά θρεπτικά συστατικά από τα φυτά, καθιστώντας τα αδύναμα και προκαλώντας την εμφάνιση σκούρων κηλίδων στον καρπό.

«Οκτώ στις δέκα φυτείες βρίσκονται σε κίνδυνο, πρόκειται για πολύ σοβαρή απειλή που απαιτεί την κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας», λέει στην ιταλική εφημερίδα «Ρεπούμπλικα» ο Γκερτ Κέμα, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Βαγκενίνγκεν στην Ολλανδία ο οποίος ειδικεύεται στη μελέτη του μύκητα.

Πρόκειται για το παράσιτο Tropical Race 4 (TR4), ένα καινούργιο στέλεχος του μύκητα Fusarium oxysporum (Foc), ο οποίος πριν από περίπου έναν αιώνα είχε καταστρέψει τις φυτείες σε όλη την αμερικανική ήπειρο και έμεινε στην Ιστορία ως η «ασθένεια του Παναμά». Το πρόβλημα με το νέο αυτό στέλεχος είναι πως αποδεικνύεται εξαιρετικά ανθεκτικό και επεκτατικό. Εμφανίστηκε πριν από μια δεκαετία στην Ασία, για να εξαπλωθεί σε Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Κίνα και Βόρεια Αυστραλία, ενώ έπειτα από ανάπαυλα κάποιων ετών, εντοπίστηκε τον περασμένο Οκτώβριο στη Μέση Ανατολή και την Ιορδανία. Τον Νοέμβριο έπληξε την Αφρική, ξεκινώντας από τη Μοζαμβίκη και απειλώντας τις γειτονικές χώρες.

ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ. Στο μεταξύ, στις 14 Δεκεμβρίου η κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα - ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς παγκοσμίως καθώς κερδίζει περίπου μισό δισεκατομμύριο δολάρια από τις εξαγωγές μπανάνας - κήρυξε τις φυτείες σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καθώς στο στόχαστρο εντόμων και μυκήτων βρέθηκε μια συνολική έκταση 240 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Οι Αρχές θεωρούν ότι ήδη χάθηκε το 20% της φετινής σοδειάς και προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση, επέτρεψαν στους αγρότες να καλύπτουν προσωρινά τις μπανάνες με πλαστικές μεμβράνες, ψεκασμένες με ισχυρά παρασιτοκτόνα.

Ο Κένα ηγείται μιας ομάδας επιστημόνων που επιχειρούν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο για λογαριασμό των τεσσάρων μεγάλων πολυεθνικών της μπανάνας, των Chiquita, Dole, Del Monte και Fyffes. Μέχρι χθες ανταγωνιστές, οι 4 μεγάλοι παίκτες έχουν πλέον συμμαχήσει μπροστά στον κοινό εχθρό. Εχουν φτάσει μέχρι το σημείο να συστήσουν κοινά εργαστήρια, κέντρα μάχης κατά του εχθρού, ενώ συντονίζουν μαζί τις προσπάθειες των Αρχών των χωρών που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερα προβλήματα. Κι αυτό καθώς φοβούνται τα χειρότερα. Ηδη στις Φιλιππίνες η παραγωγή της μπανάνας έχει πέσει φέτος κατά 7%, ενώ παρόμοια ποσοστά καταγράφονται σε Κίνα, Μαλαισία και Ινδονησία, όπου η επιδρομή του παρασίτου - φονιά είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν αρκετές φυτείες. Φυτείες έχουν επίσης πληγεί στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα στην Ιορδανία.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΖΗΜΙΕΣ. Οι ζημιές από τότε που έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του ο μύκητας Tropical Race 4, υπολογίζονται σε 400 εκατ. δολάρια, το χειρότερο όμως είναι ότι μέχρι σήμερα αποδεικνύεται εξαιρετικά ανθεκτικός σε κάθε είδους μυκητοκτόνο.

Ο εχθρός κατοικεί στο υπέδαφος, λίγα μόλις εκατοστά κάτω από το χώμα και επιτίθεται στις ρίζες του φυτού, εισχωρεί σε αυτές και ανεβαίνει σιγά σιγά στο δέντρο μέχρι να εισχωρήσει στον καρπό.

Τα φυτά που δέχονται την επίθεση - όπως εξηγούν επιστήμονες στην ιντερνετική έκδοση του γερμανικού «Σπίγκελ» - χάνουν την ικανότητα να μεταφέρουν στους καρπούς νερό ή άλλες θρεπτικές ουσίες και στο τέλος το δέντρο καταρρέει, ξεραίνεται και πεθαίνει.

«Οσο πιο μεγάλη σε έκταση είναι μια φυτεία τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες εξάπλωσης του μύκητα, ο οποίος έχει την ικανότητα να επιβιώνει στο έδαφος μέχρι και για 30 χρόνια, κάτι που σημαίνει ότι δεν έχει νόημα να φυτεύει κάποιος νέα δέντρα, αφού σύντομα θα πληγούν και αυτά», εξηγεί ο Ράντι Πλόετζ του Πανεπιστημίου της Φλόριδας.

Η καταστροφή του 1920

Πολλοί θυμούνται τι είχε συμβεί το 1920, όταν οι μπανάνες και πολλά οπωροκηπευτικά χτυπήθηκαν ανελέητα από την  περίφημη ασθένεια του Παναμά (Panama Disease) με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι μπανάνες σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο, αφού σάπιζαν πρόωρα πάνω στα δέντρα. Η ασθένεια είχε αναπτυχθεί στην Ονδούρα αλλά εντοπίστηκε στον Παναμά και έτσι πήρε το όνομά της. Η καταστροφή που είχε προξενήσει ήταν ανυπολόγιστης αξίας.

Η ιστορία λέει ότι η ασθένεια εκείνη ήταν η αφορμή για ένα πολύ γνωστό τραγούδι εποχής (νούμερο ένα για πολλές εβδομάδες), το «Yes! We Have No Bananas Today», από την απάντηση ενός έλληνα μανάβη μετανάστη στη Νέα Υόρκη, όταν ερωτήθηκε από τους  τραγουδοποιούς Φρανκ Σίλβερ και Ιρβιν Κον που είχαν κάνει μια στάση στο μαγαζί του αν έχει μπανάνες.

ΤΑ ΛΑΘΗ. Μπροστά στην καταστροφή του 1920, οι επιστήμονες της αμερικανικής United Fruit (κολοσσός τότε στην παγκόσμια αγορά), εισηγήθηκαν στη διοίκηση ότι η εταιρεία κάνει δύο βασικά λάθη. Πρώτον φτιάχνει μια γιγάντια μονοκαλλιέργεια, δηλαδή καλλιεργεί μια μόνο ποικιλία (άρα αν προσβληθεί από ένα παράσιτο, η ασθένεια θα επεκταθεί οπουδήποτε στη γη) και δεύτερον δεν λαμβάνει μέτρα καραντίνας.

Επειδή, και οι δύο λύσεις κόστιζαν και η United Fruit δεν ήθελε να βάλει το χέρι στην τσέπη, καμία δεν εφαρμόστηκε. Ετσι ώς τη δεκαετία του 1960, η ποικιλία Gros Michel είχε πεθάνει. Οι επιστήμονες έψαξαν να βρουν αντικαταστάτη που να έχει ανοσία στον μύκητα και τελικά κατέληξαν στην Cavendish, μια μικρότερη και λιγότερο κρεμώδη μπανάνα που μαύριζε πιο εύκολα.

Στη δεκαετία όμως του 1980 αρρώστησε και η Cavendish. Τώρα πεθαίνει και αυτή. Οπως γράφει η «Repubblica», για την ώρα τουλάχιστον δεν έχει βρεθεί τρόπος προκειμένου η Cavendish να μπορέσει να διασταυρωθεί με άλλες ποικιλίες καθώς κοστίζει πολύ και θα ανέβαζε απότομα τις τιμές καταναλωτή, κάνοντας την μπανάνα είδος πολυτελείας.

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ