Ένα διαχρονικό οικολογικό μήνυμα από τον αρχαίο κόσμο. Γράφει η Γιούλη Ιεραπετριτάκη

Στην Αθήνα του 306 π.Χ διεξάγεται μια δίκη με θρησκευτικό περιεχόμενο. Ένας καθ΄όλα έντιμος Αθηναίος πολίτης κατηγορείται απο έναν συμπολίτη του ότι ξεπάπτωσε μια ιερή ελιά* (μορία ελαία -η ελιά που κατά τον μύθο που παραδίδει ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη - Γ,14,1- φυτεύτηκε απο την ίδια την Αθηνά πάνω στην Ακρόπολη όταν διεκδικούσε το όνομα και την προστασία της πόλης του Κέκροπα απο τον Ποσειδώνα. Από αυτήν προήλθαν οι πρώτες ελιές που δημιορυργησαν τον ιερό ελαιώνα των Αθηνών) και κατέστρεψε τον ξύλινο φράχτη που την προστάτευε .

Η δίκη διεξάγεται στον Αρείο Πάγο που έχει την φροντίδα των ιερών δέντρων της θεάς Αθηνάς. Μαζί με τα δέντρα αυτά χανισμός καταγραφής και εποπτείας των ιερών ελαιοδέντρων από τους επιμελητές οι οποίοι κάθε μήνα και οι επόπτες, ανά έτος επισκέπτονταν τα χωράφια για τον σχετικό έλεγχο .Από το λάδι των δέντρων αυτών τιμούσαν και τους νικητές των Πανθηναίων με αμφορείς γεμάτους απο αυτό το πολύτιμο αγαθό .

Τόσο αυστηρή ήταν η νομοθεσία για την προστασία των ελαιοδέντρων που προέβλεπε οτι κάθε ιδιοκτήτης γης , στην περιουσία του οποίου υπήρχε ιερή ελιά , ήταν επιφορτισμένος να τη φροντίζει ακομη κι αν ήταν ξερή, θεωρώντας οτι ο κορμός έπρεπε να παραμείνει εκεί , καθόσον μπορεί να πετούσε και πάλι βλαστούς .*Ένα τέτοιο θαύμα μας ιστορεί ο Ηροδοτος (ιστοριαι ,VIIII,55) είχε συμβεί το 480 π.Χ. όταν οι Πέρσες πυρπολήσαν την Ακρόπολη και μαζί , την ιερή ελιά της θεάς ,ταυτισμένη με την ίδια τη μοίρα της πόλης .Ομως ως εκ θαύματος απο τον κορμό της ελιάς που ακομα κάπνιζε ,ένα νέο βλαστάρι ξεπετάχτηκε δίδοντας θάρρος στους Αθηναίους να ξαναχτίσουν την πόλη τους και να τη στολίσουν με λαμπρά οικοδομήματα .Ετσι όταν ο Παρθενώνας ξαναχτίστηκε πάνω στον ιερό βράχο ,η μορία ελιά ήταν και πάλι ένα δέντρο γεμάτο καρπούς .Ο Παυσανίας μάλιστα στο εργο του «Ελλάδος περιήγησις»(Αττικά Βιβλιο 27,2) διηγείται ότι μπορούσε κανείς να θαυμάσει αυτή την ιερή ελιά πάνω στον περίβολο του Διός Πανδρόσου στην Ακρόπλολη ,μέχρι τον 2ο μ.Χ αιώνα .

Εντύπωση προξενούν οι ποινές που προβλεπόταν απο τον Αρειο Πάγο για τους παραβάτες της ιερής νομοθεσίας για τις ελιές ,ποινές που δεν παραγράφονταν όπως δήμευση της περιουσίας του ενόχου ,εξορία και ακόμη θάνατος όπως μας πλροφορεί ο Αριστοτέλης στην «Αθηναίων Πολιτεία» « ει τις εξορύξειν ελαιαν μορίαν ή κατάξειεν ...θανάτω τούτον εζημίουν»

Η σύνδεση των δέντρων με θεούς ημίθεους ,νύμφες και άλλα στοιχεία της φύσης ,απηχεί τον σεβασμό και την έμμεση πρόνοια για την προστασία τους απο την αλόγιστη ξύλευση και την κακοποιησή τους απο τον άνθρωπο ,που βουβά καθώς είναι, δεν μπορούν να υπερασπιστούν την υπαρξή τους .Παμπάλαιες μυθικές παραδόσεις ,τονίζουν εμφατικά την τιμωρία των βέβηλων (.Ερυσίχθονας) Ετσι για την ελληνική κοσμοαντίληψη η προστασία της φύσης πέρα απο το θρησκευτικό της περιεχόμενο αποκτά και χωρική σημασία με την έννοια της θεϊκής εγκατοίκησης που ιεροποιεί άλση, πηγές, ποτάμια βουνά ως εκδηλώσεις του θείου .Εκτοτε όπως μαρτυρεί πλούσια μυθολογική παράδοση εδαφος ,νερό ,χλωριδα, πανίδα ,άνθρωπος συναποτέλεσαν ένα ενιαίο συμπαντικό σύνολο , μια αδιάσπασπαστη ενότητα, τον Κόσμο όπου όλα τα στοιχεία που τον απαρτίζουν αναγνωρίζονται ως ιερά οπως ο μεγάλος φιλοσοφος Θαλής απο την Μιλητο συνοψισε με τέσσερις λέξεις «πάντα πλήρη θεών είναι»

Σ αυτήν λοιπόν την ολιστική αντίληψη του κόσμου που δεν κάνει ταξινομήσεις αλλά προσεγγίζει τη ζωή ως αδιάσπαστη ενότητα ,το δέντρο τοποθετείται στη ανώτατη βαθμίδα της κλίμακας αξιών δηλαδή στη ζώνη του «οριακού» :μεταξύ φυσικού και ζωϊκού ,άρα θεϊκού .Ο συμβολισμός του δέντρου είναιι ανεξάντλητος και καθολου τυχαία, πολλοί μύθοι αρχαίων και νεότερων λαών ,συνδέονται με το δέντρο .

Φυσικά όλες αυτές οι τιμές και λατρείες για το φυσικό κόσμο, προήλθε απο τον οικολογικό όλεθρο του 12ου αιώνα π.Χ που συνέβαλε στη διαλυση των κεντρων του μηκυναικου πολιτισμού Η καταστροφή ηταν τόσο εκτεταμένη ώστε να προκαλέσει ένα πολιτιστικό κενό 1150π.Χ-850 π.Χ που ονομάστηκε ελληνικός μεσαιωνας ή Σκοτεινοί χρόνοι ( Οι Ελληνες όπως αποδεικνύουν έρευνες παλαιοφυτολόγων γεωλόγων αρχαιολόγων ,είιχαν αλλοιώσει σε τέτοιο βαθμό το οικοσύστημα και είχαν κατασπαταλήσει τους φυσικους πόρους που ως αποτέλεσμα ήρθε η μεγαλη καταστροφική Βασικότερος παράγοντας που οδήγησε στην γενικευμένη καταρευση ήταν η εξολόθρευση των δασών . Ετσι λοιπόν από τη στιγμή που η γη βρέθηκε χωρίς δάση η διαβρωση του εδάφους ήταν τετοιας εκτασης που πολλές περιοχές ερημοποιήθηκαν και και οι κάτοικοι οι οικονομίες των οποιων, στηρίζονταν στην κτηνοτροφία και τις γεωργικές καλλιεργειες , αρχισαν να μεταναστεύουν προς τις απέναντι ακτές του ανατολικού Αιγαιου. Η ελληνική γη θ΄αναρρωσει γύρω στο 800 π.Χ

Η λαμπρότητα του παρελθόντος είχε σβήσει οριστικά . Η έρημος , ακαλλιέργητος και άτοπος χώρα ήταν το τιμημα του άκρατου ωφελιμισμού απέναντι στη μητέρα Φύση. Η μνήμη όμως εκείνης της καταστροφής διαφυλάχτηκε στους μύθους των Σκοτεινών αιώνων που αποσκοπούν στο να συνετίσουν τον άνθρωπο και να του διδάξουν, τι σημαίνει όταν οι άνθρωποι λησμονούν τους αιώνιους φυσικούς νόμους, όταν απομακρύνονται απο τις αξίες του μέτρου ,της δικαιοσύνης παραβιάζοντας τις φυσικές ισορροπίες .Άλωστε η λέξη αλήθεια προέρχεται απο το στερειτικό -α και το ουσιαστικό λήθη . Όταν λοιπόν η λήθη οδηγεί στην πραβίαση των θεϊκών νόμων απο τον άνθρωπο , τότε επέρχεται η ύβρις ...

Αν λοιπόν σήμερα το περιβάλλον κινδυνεύει και μαζί του η ανθρωπότητα ολόκληρη , αν η υπόσχεση της μοντέρνας τεχνολογίας μετατράπηκε σε απειλή και η προοπτική για διαρκή καλύτερευση των συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου ,σε αποκάλυψη ,είναι γιατί απομακρυνθήκαμε ψυχικά και πνευματικά απο τις αξιές αυτές . Είναι γιατί συμπεριφερθηκαμε ,ως εξουσιαστές και επικυρίαρχοι υπηρετώντας άκριτα το μοντελλο της καταλήστευσης των φυσικών πόρων με μοναδικό γνώμονα το κέρδος .

Η σημερινή χρεοκοπία του δυτικού μοντελλου αναπτυξης επικαιροποιεί αυτές τις λησμονημένες ελληνικές - οικουμενικές αξίες που αποτελούν την πεμπτουσία του περιβάλλοντος και μας οδηγεί , στο να επα-ανακαλύψουμε την αυτόνομη αξία της φύσης ως αγαθό και να τη σεβόμαστε στην ολότητά της πέρα απο τη χρηστικη της αξία .

Πράγματι όλοι οι μεταγενέστεροι , παλαιότεροι και σύγχρονοι ερευνητές και διανοητές, μένουν έκπληκτοι όταν διαπιστώνουν οτι οι θέσεις και οι απόψεις τους περί του σύμπαντος κόσμου έχουν ήδη διαττυπωθεί με εναργή και σαφή λόγο απο τους προγόνους μας ,θέτοντας τις βάσεις της αρμονικής συνύπαρξης μας με τον φυσικό κόσμο .Η ορθή χρήση -συμμετοχή των ανθρώπινων πράξεων στο παιχνίδι του Κοσμου,αποτελεί το διαβατήριο της αρμονικής του ένταξης σ΄αυτό .Αντίθετα η μη ορθή χρήση- συμμετοχή του στο αέναο παιχνίδι ανακύκλησης των φυσικών δυνάμεων, επιφέρει βαρύτατες συνέπειες όχι μονάχα στην κοσμική φύση αλλά και στον δικό του μικρόκοσμο . Οι ρήσεις «παν το πολύ τη φύση πολέμιον»και μηδέν άγαν» =τίποτα σε υπερβολικό βαθμό, συνοψίζουν το περιεχόμενο της αμονικής συνύπαρξης του ανθρώπου με τις λοιπές συνιστώσεις στο αέναο του παιχνίδι του Κόσμου .

Έτσι απο την περιφημη Διασκεψη στο Ρίο το 1992 έχουμε θεωρητικά εισέλθει σε μια νέα εποχή για την ανθρωπόττα η οποία έθεσε τις βάσεις της βιωσιμότητας ως προϋπόθεση για τη σωτηρία του πλανήτη και σταδιακά με σειρά νομοθετημάτων και Διεθνών Συμβάσεων τέθηκαν σε ισότιμη βάση το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον κατοχυρώνοντας συνταγματικα το δικαίωμα του πολίτη στο περιβάλλον και τον πολιτισμό κανοντας πια επισημο κανόνα για όλα τα κράτη της Ευρώπης την υποχρέωση προστασίας τους . Γιωργος -Δέσποινα Σκουλά το δικαίωνα του πολιτη στο πολιτιστικό περιβάλλον ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ Επιστημών )

Το ζητούμενο;

Με δεδομένη λοιπόν την ανοιχτή σύγκρουση Φύσης- Ανθρώπου και τις ανεξέλεγκτες διαστάσεις που απειλούν τις φυσικές ισορροπιες αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο ,έχουμε ανάγκη μια ριζοσπαστική ήθική για την εποχή κρίσης που διανύουμε, αναπροσαρμόζοντας τους στόχους της επιστήμης και της τεχνολογίας ,ώστε να συμφωνούν προς τα της φύσεως . Μια ηθική περιβαλλοντική αντίληψη που θα δίνει προτεραιότητα στην ολότητα του φυσικού κόσμου οπως υποστηρίζει η συγχρονη οικολογική ηθική και θα νοεί τον άνθρωπο ως μέρος αυτης της ολότητητας αναγνωρίζοντας τη φύση ως δωρεά προς το ανθρωπινο γενος .

Αυτό το γεγονός τον εποφορτίζει με την ευθυνη της προστασίας ,διατήρησης και παράδοσης της ,στις επερχόμενες γεννιές . Ειναι με άλλα λόγια μια κληρονομιά που έχει χρεωθεί στον καθένα απο μας και δεν επιτρεπεται να την καταναλώνουμε και να την επιβαρύνουμε με «ασεβείς πράξεις .όπως ακριβώς η κακοποίηση τ ων πανέμορφων πεύκων του Μασταμπά ,που αποτελούν ταυτοτικά στοιχεία της τοπικής κοινωνίας, αισθητικής απόλαυσης αλλά και στοιχεία αναβαθμισης για την ποιότητα ζωής των κατοίκων.

Και ώ του θαύματος σε μια εποχή ακραίου ατομικισμού και ψυχικής αλλοτρίωσης σε μια εποχή «θανάτου των συγκινήσεων», μια συλλογικότητα ευαίσθητων ανθρώπων ,μετατρεποντας τις ανησυχίες σε δράση , υπερασπίζεται το δέντρο.της γειτονιάς , αυτό το βουβό δημιουργημα της φύσης, απο τον πέλεκυ των εργολάβων .που ανέλαβαν να ξεπαστρεψουν το πράσινο με συνοπτικές διαδικασίες .

Το γεγονός απο μόνο του είναι πολύ σημαντικό γιατί ενώ η σημερινή παγκόσμια κοινότητα παρόλες τις διακηρύξεις , και το στείρο περιβαλλοντισμό αδυνατεί να θέσει όρια στη λεηλασία της φύσης, η τοπική κοινωνία μπορεί να κάνει τη διαφορά , αναλαμβάνοντας την ευθύνη .,συνδεοντας την αγάπη για τον τόπο και την μελλοντική προοπτική του ,με την προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος υλοποιοώντας στην ουσία την ηθική της αλληλεγγύης της υπευθυνότητας της πρόληψης .για την οποία μιλήσαμε παραπάνω. Αλλωστε ένα απο τα θεμελιώδη δικαιώματα της παγκόσμιας κοινότητας θεσπισμένο απο την UNESCO , δηλαδή το δικαίωμα του πολίτη στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον,γίνεται ο ιδανικός συμμαχος εκείνων των πολιτών που αγωνίζονται για την καταπολέμηση στρατηγικών υποβάθμισης του δημόσιου χώρου, απαιτώντας νέες αντιλήψεις για την οικονομία, τη χωροταξία ώστε να μη θίγεται το περιβάλλον και τα κοινά αγαθά που αποβλέπουν στην βελτίωση της ποιότητα ζωής της ανθρώπινης ζωής .

Δεν πρέπει επίσης να λησμονούμε οτι η ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής ν΄ αγναντευει τον ορίζοντα , να μετέχει της ορατής φύσης ,να συγκινείται ,να εμπνεεται ,να στοχαζεται απ αυτήν ,κυοφορησε τη γέννεση του πολιτισμού στον τόπο μας .

Συνεπώς για να σταματήσει η αγρια λεηλασία της μητέρας γης και να μπεί φρενο στην οικολογική΄κρίση πρέπει να θητεύσουμε στην έννοια του πολίτη συμμετέχοντας ενεργά σε τοπικό επίπεδο στη προστασία του περιβάλλοντος ,ανατρέποντας το τεχνοκρατικό μοντέλλο που επικυριαρχεί πάνω στην.πολιτική και την οικονομία Ετσι μόνο μπορούμε να σωσουμε το» κοινό μας σπίτι» απο την καταστροφή .Αυτό είναι και το μήνυμα του Παπα- Φραγκίσκου ο οποιος εξέδωσε ειδική πράσινη εγκύκλιο» γραμμένη με την οργή ενός ακτιβιστή με τιτλο παρμένο απο το «Άσμα για τα δημιουργήματα» του Αγίου Φραγκισκου της Ασίζης : « Δοξασμένος να είσαι ,για την φροντίδα σου για το κοινό μας σπιτι» προσκαλώντας τους παγκόσμιους ηγετες να αγωνιστούν για μια ριζοσπαστική οικολογική αναδιαρθρωση αλλά και τους πολίτες να αντιταχτούν στις επιλογές εκείνες όπου η μεγιστοποιηση του κερδους έγινε η κυρίαρχη αξία .

Για να ξαναγυρίσουμε όμως απο κει που ξεκινήσαμε:

Ο απολογούμενος με πειστική επιχειρηματολογία σεμνύεται ότι ανταποκρίθηκε πλουσιοπάροχα για την ισχύ και την αίγλη της Αθήνας προσφέροντας σε όλες τις «λειτουργίες» πολλά περισσοτερα απ΄όσα καθόριζε η πόλη κι ακόμη με αποδεδειγμενη φιλοπατρία έθεσε σε κινδυνο τη ζωή του σε ναυαμαχίες και αγώνες,.τόσο κατά την περίοδο της δημοκρατίας όσο και της ολιγαρχίας . Θα ήταν επομενως παράλογο να παραβιασει ενα τοσο αυστηρό νόμο για να υποστεί τις εξοντωτικές ποινές που σημειωτέον δεν παραγράφονταν ποτέ ,οι οποίες όπως καταθέτει , θα τον καθιστούσαν τον δυστυχέστερο όλων ,αφού θα έπρεπε να στερηθεί την πόλη του , και να χάσει την περιουσία του Αναλογιζόμενος λοιπόν το προσωπικό του δράμμα όσο και τη δεινή θέση της μητέρας του, αν τελικά ο κατήγορος κατάφερνε με τις συκοφαντίες του να παραπλανήσει το δικαστήριο ,θα απογυμνώσει τον κατήγορο ,καταγγέλοντάς τον ως «όργανο» των εχθρών του που τον επιστρατευασαν για τον ρόλο του συκοφάντη ,τακτική πολύ διαδεδομένη στην Αθήνα εκείνης της εποχής , ευελπιστώντας ότι με τον εκβιασμό θα του αποσπούσαν χρήματα

.Λογικότατα το δικαστήριο θα πρέπει να αθώωσε τον κατηγορούμενο. Ομως πέρα απο τη δικονομική του αξία,το εναργές και απλό αττικό του υφος , η « Απολογία περί σηκού του Λυσία» αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα οικολογικής θα λέγαμε σήμερα συνείδησης των Αθηναίων πολιτών εκείνης της εποχής , απο το οποίο σύγχρονος άνθρωπος έχει πολλά να διδαχθεί.