Σαν σήμερα γεννήθηκε ο "Αρχάγγελος της Κρήτης"

Σαν σήμερα 7 Ιουλίου του 1936 γεννιέται στα Ανώγεια  ο Νίκος Ξυλούρης, ο "αρχάγγελος της Κρήτης".

Όταν ήταν μόλις 5 ετών, οι Γερμανοί κατακτητές εισέβαλαν στο χωριό του και το έκαψαν ολοσχερώς, εκτελώντας παράλληλα όποιον βρισκόταν στο διάβα τους. Ορισμένοι κάτοικοι, ανάμεσα τους και η οικογένεια Ξυλούρη, προκειμένου να γλιτώσουν, εγκαταστάθηκαν τότε πρόσφυγες στην κοιλάδα του Μυλοποτάμου, για να επιστρέψουν στον τόπο τους τρία χρόνια αργότερα, μετά την απελευθέρωση.

Τα πρώτα χρόνια στα κατεστραμμένα Ανώγεια είναι δύσκολα και πολύ φτωχά για την οικογένεια του Νίκου Ξυλούρη. Εκείνος πηγαίνει στο Ηράκλειο για να μάθει γράμματα, φαίνεται όμως ότι το σχολείο δε στάθηκε η μεγάλη του αγάπη αφού ο κόσμος της μουσικής είχε ήδη αρχίσει να τον κερδίζει.
Βλέποντας μια μέρα έναν συγγενή του να παίζει λύρα, εμπνέεται και αποφασίζει και εκείνος να μάθει αυτό το όργανο. Αρωγή στο πλευρό του στέκεται ο δάσκαλός του, ο οποίος έχοντας δει απο νωρίς το ταλέντο του μικρού Νίκου, πείθει τον πατέρα του να του αγοράσει μια λύρα. Κι έτσι σε ηλικία 10 ετών αποκτά την πρώτη του λύρα, σταματά το σχολείο στην Γ' Γυμνασίου και μαθητεύει δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο, και μετά απο ενάμιση χρόνο βρίσκεται να παίζει σε γάμους και γιορτές και να βιοπορίζεται απο αυτό. 

 

 

Το 1953, σε ηλικία πλέον 17 ετών αποφασίζει να εγκατασταθεί μόνιμα στο Ηράκλειο και να δουλέψει στο κέντρο "Κάστρο", εξασφαλίζοντας με δυσκολία τα προς το ζην. Οι φίλοι όμως που έχει αποκτήσει στο Ηράκλειο, τον βοηθούν να μαθευτεί το όνομά του, αφού διοργανώνουν γλέντια στα οποία τον καλούν να παίξει.

Σε μια αποκριάτικη γιορτή ο νεαρός Νίκος Ξυλούρης, βλέπει την Ουρανία Μελαμπιανάκη, γόνο αριστοκρατικής οικογενείας, την οποία και ερωτεύεται κεραυνοβόλα. Για περίπου ένα χρόνο της κάνει καντάδες κάτω απο το παράθυρό της, κάθε βράδυ. Η ταξική τους όμως διαφορά τους αναγκάζει να κλεφτούν και να παντρευτούν κρυφά. Μαζί απέκτησαν δυο παιδιά, το Γιώργη και τη Ρηνιώ.

Το όνομα του Ξυλούρη αρχίζει σιγά σιγά και γίνεται γνωστό και έξω απο την Κρήτη. Το 1958 ηχογραφεί ττον πρώτο του δίσκο με την εταιρία «Odeon» υπό τον τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά», παίρνοντας ως αμοιβή για αυτόν το ποσό των 150 δραχμών. Ο δίσκος σταδιακά γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και η εταιρία του αναθέτει ακόμα περισσότερες συνεργασίες. 
Το 1966 το ελληνικό κράτος επιλέγει και στέλνει τον Νίκο Ξυλούρη σ’ ένα διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας. Εκεί ανάμεσα σε δεκάδες συγκροτήματα απ’ όλο τον κόσμο καταφέρνει και αποσπά το πρώτο βραβείο για την ερμηνεία του στο συρτάκι που έπαιξε με τη λύρα του. Μέσα και απο αυτήν τη διάκριση, ο Κρητικός λυράρης, γίνεται γνωστός σε όλη την Ελλάδα.

Τρία χρόνια μετά, κάνει την πρώτη του εμφάνιση δοκιμαστικά, στο κέντρο "Κονάκι" στην Αθήνα, Εκεί η αποδοχή του κοινού είναι μεγάλη και ο κόσμος τον αποθεώνει. Έτσι το Σεπτεμβρη του 1969 αποφασίζει να μετεγκατασταθεί μόνιμα πλέον στην πρωτεύουσα. 

Ένα βράδυ επισκέπτεται το "Κονάκι" ο σκηνοθέτης και ποιητής Ερρίκος Θαλασσινός. Γνωρίζονται με το Νίκο κι έκτοτε γίνονται πολύ καλοί φίλοι.
Ο Θαλασσινός μάλιστα είναι αυτός που λίγο αργότερα θα μιλήσει στον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο για το ταλέντο του Νίκου με τον οποίο συνεργάζονται για πρώτη φορά στο «Χρονικό», μία ενότητα τραγουδιών που θέτει σε νέα βάση τη σχέση της παράδοσης με το νέο, με το παρόν. 
έξι μήνες μετά με την κυκλοφορία του Δίσκου "Τα ριζίτικα της Κρήτης" , θα βραβευτεί απο τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος.

Στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας που θα ακολουθήσουν, η φωνή του Ξυλούρη και τα τραγούδια ( "Πότε θα κάνει ξαστριά", "Αγρίμια κι αγριμάκια μου"), του γίνονται σύμβολα αντίστασης. Ακολουθούν δύο ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής ο θαλασσινός», αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο («Διόνυσε, καλοκαίρι μας», «Συλλογή»), τον Χριστόδουλο Χάλαρη («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία») και τον Χρήστο Λεοντή («Καπνισμένο μου τσουκάλι»).

 

 

Το καλοκαίρι του 1973, βρίσκει το Νίκο Ξυλούρη, να κάνει το ντεμπούτο του στο θεατρικό σανίδι, στην παράσταση "Το μεγάλο μας τσίρκο" (του Ι. Καμπανέλλη), στο πλευρό της Τζένης Καρέζη και του Κώστα Καζάκου. Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Αθήναιον στα Πατήσια.  Το έργο διατρέχει, με σατυρικό, αλλά και δραματικό τρόπο, τη νεότερη ελληνική ιστορία από την Τουρκοκρατία και τα χρόνια του Όθωνα έως τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη γερμανική Κατοχή. Εκεί ο Ξυλούρης κρατά τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή. Η παράσταση έγινε σημαία αντίστασης κατά της Χούντας αφού, καθώς ήταν  αλληγορικά γραμμένο, κατάφερε να περάσει τις συμπληγάδες της λογοκρισίας, κρύβοντας δεκάδες μηνύματα κατά της δικτατορίας. 
Η παράσταση έπειτα απο τεράστια απήχηση, διακόπτεται βίαια απο τη Χούντα τον Οκτώβρη, λίγο πριν την εξέγερση του Πολυτεχνείου. 

 

 

Τα χρόνια της Μεταπολίτευσης, βρίσκουν τον Ξυλούρη να τραγουδά ακόμα τραγούδια του Λεοντή, του Ξαρχάκου και του Μαρκόπουλου. Συγχρόνως, ηχογραφεί τα «Αντιπολεμικά» τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη. Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ λέει και κάποια λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον «Αργαλειό», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή», αλλά και το «Μεσοπέλαγα αρμενίζω», η φωνή του ακούγεται και πάλι έντονα. Τώρα λέει και πάλι «τραγούδια ζωής».

 Το 1979, κι ενώ η καριέρα του βρίσκεται στο ζενίθ της, ο ίδιος αντιμετωπίζει έντονους πόνους στο κεφάλι και στο στήθος. Ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη και εισάγεται για εξετάσεις στο Memorial Hospital, όπου διαπιστώνεται ότι πάσχει από καρκίνο και υπόκειται σε πολλαπλές εγχειρήσεις.

 Την Τετάρτη 6 Φεβρουάριου του 1980, μπαίνει στο αντικαρκινικό νοσοκομείο Πειραιώς για να υποβληθεί σε νέες εξετάσεις. Το βράδυ όνως της επόμενης μέρας η κατάστασή της υγείας του επιδεινώνεται και πέφτει σε κώμα. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών α τον κρατήσουν στη ζωή, τα ξημερώματα της 8ης Φεβρουαρίου, ο Νίκος Ξυλούρης φεύγει, μένοντας  για πάντα στις καρδιές όλων ως ο "αρχάγγελος της Κρήτης".