Ο ρόλος της Εκκλησίας της Κρήτης στην Επανάσταση του 1821. Του Μανόλη Κ. Μακράκη*

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας στην Κρήτη, η εκκλησία, παρά τους εξισλαμισμούς των πρώτων χρόνων, συνέβαλλε στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης.

Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού έχοντας για συμπαραστάτη τους φυσικούς ηγέτες της τον τοπικό ιερέα και τον επίσκοπο παρέμεινε, παρά τις διώξεις και τις διακρίσεις, ακλόνητη στην ορθοδοξία, διαφυλάσσοντας την πίστη των πατέρων τους και την εθνική τους συνείδηση.

Στη Φιλική Εταιρεία είχαν μυηθεί αρκετοί κατώτεροι κληρικοί αλλά και αρκετοί ιεράρχες της Κρήτης.  

Μαθαίνοντας οι Τούρκοι το γεγονός της επανάστασης των Κρητών αντέδρασαν με σφαγές. Ο Μητροπολίτης και 6 επίσκοποι υπήρξαν τα πρώτα θύματα της τουρκικής θηριωδίας. Σκοτώθηκαν ακόμη πολλοί ηγούμενοι και μοναχοί.

Μεγάλη ήταν η προσφορά του κλήρου καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης (1821-1830). Όπως και στις επόμενες επαναστάσεις οι κληρικοί πολέμησαν από διάφορα μετερίζια την υπόθεση της ελευθερίας: στα πεδία των μαχών, ως στρατιωτικοί & πολιτικοί ηγέτες.  

Τα Μοναστήρια με τη φρουριακή αρχιτεκτονική τους, κτισμένα στις υπώρειες των ορέων του νησιού, υπήρξαν καταφύγια και ορμητήρια πολλών επαναστατών.

Πλήρωσαν όμως ακριβά τη φιλοξενία που πρόσφεραν στους επαναστάτες. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν πολλά απ’ αυτά και κατέστρεψαν τη κτηματική περιουσία των μονών.

Εκτός όμως από την προσφορά  της εκκλησίας σε μαχητές (και αίμα) στην  επανάσταση του 1821 σημαντική ήταν η προσφορά της σε υλικά μέσα. Πλήθος από ασημικά των μοναστηριών διατέθηκαν στις ανάγκες του αγώνα.

Ιερείς αιχμάλωτοι & θύματα μέσα από τον Κώδικας Θυσιών του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου

Η καταγραφή του Κώδικα Θυσιών που έγινε από τις οθωμανικές αρχές για την καταγραφή κυρίως των περιουσιών των θυμάτων, επιβεβαιώνει την προσφορά του κλήρου στην επανάσταση του 1821. Οι ιερείς που υπέστησαν τις συνέπειες της επανάστασης μόνο στην ανατολική Κρήτη (νομοί Ηρακλείου και Λασιθίου) ήταν 158 και τα μέλη των οικογενειών του 91. Από τους 158 ιερείς: 67 σκοτώθηκαν πολεμώντας ή εκτελέστηκαν, 31 κατάφεραν να διαφύγουν, ενώ για 24 δεν υπάρχουν στοιχεία. Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι κανένας δεν επέζησε αιχμάλωτος. Από τους 91 συγγενείς, συζύγους, γιους και κόρες, των ιερέων που καταγράφονται στον Κώδικα οι 35 σκοτώθηκαν ή πέθαναν, 16 αιχμαλωτίστηκαν ή πουλήθηκαν σκλάβες, 27 διέφυγαν ενώ για 14 δεν γνωρίζουμε την τύχη τους. Μεταξύ αυτών που αιχμαλωτίστηκαν στο σπήλαιο της Μιλάτου (1823) ήταν και 18 ιερείς.

Η προσφορά της εκκλησίας και των κληρικών συνεχίστηκε και στις μετέπειτα  επαναστάσεις.

Στον ξεσηκωμό του 1866 το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι δείχνει το μέγεθος της προσφοράς. Από τον Άι Γιώργη Βραχασώτη ξεκίνησε η επανάσταση του 1866 στο Λασίθι. Η Κρουσταλλένια στο Οροπέδιο ήταν το στρατηγείο των επαναστατών στις 10ήμερες μάχες το 1867. Στη  Μονή Βροντησίου είχε το στρατηγείο του ο Κόρακας κατά τις επαναστάσεις 1866 & 1878. Πολλοί ιερωμένοι συμμετείχαν στις επαναστάσεις για ελευθερία ιδιαίτερα το 1866 και το 1897.

  *Ο Μανόλης Κ. Μακράκης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συγγραφέας και Δ/ντης Α/θμιας Εκπαίδευσης Λασιθίου

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

1821: Οι Έλληνες ξεσηκώνονται - Τα σημαντικότερα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης

Φιλική Εταιρεία: Ο προάγγελος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821

Επανάσταση 1821: Τα όπλα του Αγώνα (Φώτο - Βίντεο)

1821: Οι Ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης

Το δημοτικό τραγούδι στην Επανάσταση του 1821 (βίντεο)

1821: Οι θυελλώδεις έρωτες των ηρώων της Επανάστασης