Στο οικοδομικό σύμπλεγμα Ντορούς Σαοντάτ (Dorus Saodat) της Σαχριζάμπ

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

 

  Σαχριζάμπ. Η γενέτειρα του Ταμερλάνου. Παράλληλα με την κατασκευή εδώ του παλατιού Ακ-Σαράι (Ak-Sarai), το 1380 άρχισε να κτίζεται μια επίσης μνημειακή κατασκευή, το οικοδομικό σύμπλεγμα Ντορούς Σαοντάτ (Dorus Saodat), τουτέστιν το ‘‘Σπίτι της Δύναμης", αποτελούμενο από τα  τρία συστατικά του. Τα απαριθμώ, σχεδόν ασθμαίνοντας. Η  κρύπτη του Τζαχανγκίρ (Jakhongir), το τέμενος του Χαζράτ Ιμάμ (Khazrat Imam) και η κρύπτη του Τιμούρ.

 

 

Η είσοδος στο Μαυσωλείο του Τζαχανγκίρ.

 

 Δεν παραβλέπω ούτε στιγμή την πανταχού παρούσα ανελέητη πραγματικότητα!  Εδώ σε τούτα τα πλάτη και μήκη της γης, σε τούτους τους άκρως ελκυστικούς παράλληλους της κεντρικής Ασίας, ακόμα και η καλύτερα εξασκημένη ανθρώπινη μνήμη, μέσα σ’ αυτόν τον χαώδη… κυκεώνα των αραβικών και περσικών ονομάτων, με τις άπειρες, δύστροπες, ασυνήθιστες προφορές για τη νοοτροπία των δυτικών, τις μερικές ως επί το πλείστον αλληλοεπικαλύψεις τους, των αναρίθμητων μεντρεσέδων, των ιστορικών καραβανσεραγιών και των δημόσιων λουτρών των μυθικών πόλεων, των ηγεμόνων και των σούφι, των πάνσοφων ανθρώπων και ποιητών, των ιερών τζαμιών, των μιναρέδων και των περίτεχνων μαυσωλείων, τις ουκ εστί αριθμός μεγάλες νεκροπόλεις, σε ολόκληρο τον εν πολλοίς άγνωστο χώρο της κεντρικής Ασίας, φαντάζει στο προσκήνιο απελπιστικά ασθενική!

 

 Η κρύπτη  του Τζαχανγκίρ στο ομώνυμο Μαυσωλείο.

 

    Διακαής πόθος και επιθυμία του Τιμούρ ήταν όταν πεθάνει να ταφεί στην ιδιαίτερη πατρίδα του, εδώ στη Σαχριζάμπ. Δυστυχώς η ιστορία αποφάσισε αλλιώς και ο Τιμούρ θάφτηκε τελικά στο μαυσωλείο του Γκούρ Εμίρ, στη Σαμαρκάνδη. Όταν όμως στα 1376, ο αγαπημένος γιός του Τιμούρ, Τζαχανγκίρ, έχασε τη ζωή του σε ηλικία μόλις είκοσι δύο  ετών, ο μεγάλος ηγεμόνας έπεσε σε τέτοια θλίψη που κράτησε για πάμπολλα χρόνια. Το σώμα του γιού του, επίσης γενναιότατου πολεμιστή, μεταφέρθηκε στην πατρίδα των προγόνων του, εδώ στη Σαχριζάμπ, όπου το μαυσωλείο ετούτο χτίστηκε ειδικά γι αυτόν. Αργότερα όμως το μαυσωλείο έγινε οικογενειακός τάφος, με πλάκες από ασβεστόλιθο και επιγραφές με αποσπάσματα από το Κοράνιο για την αιωνιότητα της ψυχής των μελών της εν λόγω ισχυρής οικογένειας. 

   Σύμφωνα με τον Ισπανό, Ρουί Γκονζάλες δε Κλαβίχο (Ruy Gonzalez de Clavijo), που επισκέφτηκε την περιοχή στα 1404, ο παρακείμενος μεντρεσές και το μαυσωλείο του Τζαχανγκίρ, ήταν πλούσια διακοσμημένα με χρυσό, γαλάζια πλακάκια και άλλα διακοσμητικά στοιχεία. Υπήρχε επίσης τριγύρω ένα κήπος με πισίνες. Το 1394, ο Ομάρ Σεΐχ,  ο δεύτερος γιός του Τιμούρ, νεότατος κι αυτός όπως κι ο αδερφός του, χάθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του φρουρίου των Κούρδων στο Ιράν, σε ηλικία  μόλις είκοσι εννέα ετών. Το σώμα του μεταφέρθηκε στη Σαχριζάμπ και θάφτηκε επίσης εδώ σ’ αυτό το συγκρότημα. Κάθε μέρα, με ειδική διάταξη του Τιμούρ, το κρέας είκοσι ψημένων προβάτων μεταφέρονταν εδώ στον παλιό μεντρεσέ για ανάμνηση  ετούτου και φυσικά του άλλου γιου του.        

   Για την ώρα σήμερα, η βροχή κατεβαίνει ακάθεκτη απ’ τους τοίχους του όλου κτίσματος, αφού ξεχείλισαν οι ανίκανες να διαχειρισθούν τον ξαφνικό όγκο των νερών των ουρανών υδρορροές που έρχονται από ψηλά, από το θολωτό τρούλο της οροφής της δομής που στέκεται ακόμα ανθεκτικός και γλύφει σταδιακά τις πλαϊνές κάτασπρες επιφάνειες των τριών μικρών τυπικών μουκάρνας που μας υποδέχονται φιλόξενα μέσα σε τούτη τη μπόρα. Απελπιστικά λιτή η σαρκοφάγος του Τζαχανγκίρ στην αίθουσα. Οι μύθοι και οι θρύλοι πολλοί όπως γίνεται πάντοτε σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Οι προηγηθείσες καταστροφές συμπεριλαμβανομένων των φυσικών, ειδικά αυτές του δέκατου έκτου αιώνα από τον Αμπντουλάχ Χαν ΙΙ, οι ανασκαφές που έγιναν στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, οι συνολικές γεωγραφικές ανακατατάξεις στον εσωτερικό χώρο και ειδικά στις κρύπτες, οι ενταφιασμοί κι άλλων μεγάλων ονομάτων, πολλές.

 

   Βάσει ιστορικών εγγράφων καθώς και των αποτελεσμάτων  της επίσημης αρχαιολογικής έρευνας, στην τοποθεσία του συγκροτήματος Ντορούς Σαοντάτ βρέθηκε η κρύπτη του Τιμούρ που αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα και μεγαλοπρεπή δημιουργήματα της εποχής των Τιμουριδών. Αν πιστέψουμε τον ισπανό πρεσβευτή Ρουί Γκονζάλες δε Κλαβίχο, το μαυσωλείο αυτό πρέπει να χτίστηκε κάπου στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα. 

    Κατεβαίνοντας την απότομη σκάλα στη νότια πλευρά του μαυσωλείου, μερικά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, διαβαίνεις τη χαμηλή πύλη του και βρίσκεσαι σε ένα μικρό δωμάτιο έκτασης μερικών τετραγωνικών μέτρων. Νοιώθω την ενοχλητική υγρασία και τη χαμηλή θερμοκρασία του περιβάλλοντος στενάχωρου χώρου αρκετά έντονα. Είναι αυτές οι συνθήκες, όμως, που διάλεξε και διαμόρφωσε ο Ταμερλάνος για την  μετά θάνατο μόνιμη κατοικία και διαβίωσή του. Οι τοίχοι, το δάπεδο, το θολωτό ταβάνι με τις καμάρες είναι όλα κατασκευασμένα από πλάκες ασβεστολίθου, σαν γκρίζο μάρμαρο. Στο κέντρο της αίθουσας, πάνω στο πάτωμα στέκεται απελπιστικά βαρειά, μόνη και άδεια η μαρμάρινη σαρκοφάγος περιμένοντας ακόμα να φιλοξενήσει το μεγάλο  δημιουργό της. Είναι καλυμμένη με μια τεράστια, μονολιθική ταφόπετρα από μάρμαρο, το οποίο έχει πάχος έντεκα εκατοστά, με πέντε σιδερένια  δαχτυλίδια που δένουν τις γωνίες και τη μέση. Περίεργος αλλά αρκετά υποβλητικός χώρος. Μία μόνιμη σιγή αιωρείται στη νοτισμένη ατμόσφαιρα του μαυσωλείου και τίποτα άλλο!

 

Η κρύπτη και ο τάφος του Ταμερλάνου, ακόμα περιμένουν να δεχτούν το κορμί του μεγάλου ηγέτη!

 

Στους τοίχους εντοπίζω μερικές  επιγραφές από το απαραίτητο Κοράνιο : ‘‘Η Εντολή ανήκει στον Αλλάχ και μόνο. Αυτός είναι αιώνιος’’, και ‘‘Στο χέρι του Αλλάχ είναι όλα τα καλά, πάνω από όλα τα πράγματα, Αυτός έχει τη δύναμη’’.

 

    Μέσα στο χώρο του  οικοδομικού συμπλέγματος Ντορούς Σαοντάτ (Dorus Saodat),  στέκεται ακόμα μια ακόμα μνημειώδης κατασκευή των Τιμουριδών, το Μαυσωλείο του Χαζράτ Ιμάμ (Khazrat Imam). Ο Ιμάμ Μοχάμεντ Μπεν Σαΐντ Χουσεΐν Σεϊμπανί (Imam Muhammad Ben Khusein Sheybani), γνωστότερος με το όνομα Khazrat (Άγιος) Imam Baghdadi, έζησε στο Ιράκ κατά τον 13ο και στις αρχές του 14ου αιώνα και μετά το θάνατό του ετάφη στην πόλη του Ρέι (Ray). Το 1384 ο Τιμούρ  κατέλαβε την πόλη, χωρίς να συναντήσει οποιαδήποτε αντίσταση εκ μέρους των κατοίκων της και πιθανότατα πήρε τη σορό του Ιμάμη στη Σαχριζάμπ, αν και το γεγονός αυτό δεν επιβεβαιώνεται  από τα μέχρι τούδε τουλάχιστον, ιστορικά κείμενα.

Ο περιβάλλων χώρος του θολωτού και λιτού σχετικά τζαμιού του Μεγάλου Ιμάμη.

    Παρ’ όλα αυτά, το βορειοδυτικό τμήμα του τάφου εδώ, αναφέρεται από τον τοπικό πληθυσμό της πόλης ως το Μαυσωλείο του Χαζράτ Ιμάμ ή Μεγάλου Ιμάμη (Khazrat Imam). Προφανώς στο χώρο του Μαυσωλείου κάποτε υπήρχε ένα κτίριο, το οποίο στη συνέχεια καταστράφηκε. Η κύρια πύλη είναι διακοσμημένη με τεράστιο πυλώνα προσανατολισμένο προς τα δυτικά, στο συγκρότημα Dorut Tillavat. Ο πυλώνας είναι καλυμμένος με ψηφιδωτά από τις υάλινα τούβλα. Η πιο αξιοσημείωτη ιδιομορφία του Μαυσωλείου είναι ότι η κορυφή του  αποτελείται από τρεις τρούλους. Το εσωτερικό των τρούλων καλύπτεται με διακοσμημένους σταλακτίτες. Στο ανατολικό τμήμα του μαυσωλείου υπάρχουν ακόμη σαφή τα ίχνη των διώροφων επεκτάσεων και τα ερείπια της τοιχοποιίας, μιας κατασκευής που δεν έχει διασωθεί.

   Μέσα από την πόρτα στην ανατολική κόγχη, μπορεί κανείς να εισέλθει στο εσωτερικό του μαυσωλείου. Σ’ αυτή τη μικρή αλλά  αρκετά υψηλή αίθουσα, υπάρχει  μια ταφόπλακα. Το μιχράμπ, η θέση  της προσευχής βρίσκεται στο δυτικό τοίχο. Η βόρεια πρόσοψη διακοσμημένη με πολύχρωμα κεραμικά βρίσκεται αντιμέτωπη με την ευρύχωρη αυλή, όπου κατά το επόμενο διάστημα, στα μέσα του 19ου αιώνα, κατασκευάστηκε το θολωτό τζαμί του Χαζράτ Ιμάμ (Μεγάλου Ιμάμ, Khazrat Imam), έναντι του Μαυσωλείου που λειτουργεί έως σήμερα και είναι ιδιαίτερα αγαπητό  στους πιστούς του Αλλάχ. Γεμάτη αιωνόβια φιλόξενα δέντρα η μεγάλη αυλή του χώρου του συγκροτήματος. Στους τοίχους του τζαμιού ισάριθμα ρολόγια  δείχνουν με κολλημένους σταθερά τους δείκτες τους, τις ώρες της υποχρεωτικής προσευχής όλων των μουσουλμάνων στον ύψιστο Αλλάχ. Για όλους, φυσικά, όσους φτάνουν έως εδώ και όχι μόνο!