Ευρωπαίος Επίτροπος Μουίζκιενς: Η Ελλάδα χρειάζεται Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Μετά τις πρόσφατες εξελίξεις με την «Χρυσή Αυγή» (Χ.Α.) επανήλθε στην επικαιρότητα η Έκθεση του Επιτρόπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ν.  Μούιζνιεκς. Δεδομένης της βαρύτητας του θέματος για τη χώρα μας  αλλά και της θεσμικής θέσης του κ. Ν. Μούιζνιεκς,  του θέσαμε ερωτήσεις για την Χ.Α. και την αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην Ελλάδα, για την άνοδο της ακροδεξιάς συνολικά στην Ευρώπη και τη σχέση της οικονομικής κρίσης με την εξάπλωση του φαινομένου, για την ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης και για την ανάγκη αλλαγής του Κανονισμού του Δουβλίνου ΙΙ.  Η  συνέντευξη που ακολουθεί έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη σημερινή συγκυρία.

1)    Στην έκθεση σας καλέσατε τις ελληνικές αρχές να χρησιμοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα μέσα για να χτυπήσουν τη ρητορική και τα εγκλήματα μίσους και να χαλιναγωγήσουν τις ρατσιστικές διακρίσεις που εκφράζονταν είτε από άτομα είτε από πολιτικούς οργανισμούς. Θεωρείτε ότι οι αρχές καθυστέρησαν να αναλάβουν δράση εναντίον της νεοναζιστικής «Χρυσής Αυγής» (Χ.Α.);

Ναι οι αποδείξεις κατέδειξαν ότι τα μέλη της Χ.Α, συμπεριλαμβανομένων  βουλευτών της, ήταν για χρόνια αναμεμειγμένα σε εγκλήματα μίσους.  Θα έπρεπε να έχουν προχωρήσει νωρίτερα οι έρευνες και η άσκηση διώξεων προκειμένου να αποτραπεί η διάπραξη περαιτέρω εγκλημάτων και να αποφευχθεί το αίσθημα ατιμωρησίας για εγκληματικές πράξεις.

2)    Η αύξηση του εθνικισμού μεταξύ των πολιτών οδηγεί συχνά τις εθνικές κυβερνήσεις σε σκλήρυνση της κρατικής πολιτικής αναφορικά με θέματα ιθαγένειας, σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στους μετανάστες, τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο. Μια τέτοια  κατάσταση μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην επιρροή του Συμβουλίου της Ευρώπης μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού και στην παρακολούθηση που αυτό ασκεί σε σχέση με τον σεβασμό των Ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό των  κρατών μελών;

Η κοινή γνώμη και η πολιτική ηγεσία αλληλοεπηρεάζονται. Κατά την άποψη μου δεν θα αυξάνονταν τα εθνικιστικά και ρατσιστικά αισθήματα, εάν οι πολιτικοί εξηγούσαν αντικειμενικά την κατάσταση στην κοινή γνώμη αντί να κεφαλαιοποιούν την δυσαρέσκεια του λαού. Είναι αλήθεια ότι ένας διαφωτιστικός διάλογος για την μετανάστευση απουσιάζει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου η πραγματική  συνεισφορά των μεταναστών στις κοινωνίες και τις οικονομίες συχνά αποκρύπτεται συνειδητά από τους πολιτικούς ηγέτες. Η αποτελεσματικότητα του συστήματος παρακολούθησης του Συμβουλίου της Ευρώπης  για την  εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί πράγματι να επηρεαστεί αρνητικά στο πλαίσιο ενός μη-δεκτικού ή εχθρικού πολιτικού περιβάλλοντος  αναφορικά με την τήρηση της καθολικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

3)     Η ευρωπαϊκή εμπειρία των δεκαετιών ’70,’80 και ’90 κατέδειξε ότι η  μείωση του επιπέδου διαβίωσης και του κοινωνικού κράτους αύξησε την ανασφάλεια, την εχθρότητα, την έλλειψη ανεκτικότητας και τη ρατσιστική βία μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού. Στην Ελλάδα, μετά τα μέτρα λιτότητας, η γενική ανεργία έφτασε 30% και αυτή μεταξύ των νέων το 65%

ι)   Αισιοδοξείτε για την αποτελεσματικότητα μιας εκστρατείας κατά του  ρατσισμού και των διακρίσεων;

Μέχρι στιγμής τα μηνύματα είναι  ιδιαίτερα αρνητικά. Εύχομαι ο νέος αντιρατσιστικός νόμος που κυοφορείται από το 2011  να υιοθετηθεί κατεπειγόντως.    Είναι απαραίτητος τόσο για τον καλύτερο εφοδιασμό των μηχανισμών  επιβολής του νόμου και των δικαστηρίων στον αγώνα τους ενάντια στον ρατσισμό όσο και για μια σοβαρή εκστρατεία αντιμετώπισης του ρατσισμού στην κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση η νέα νομοθεσία από μόνη της δεν επαρκεί. Προκειμένου να τύχει αποτελεσματικής εφαρμογής,  η αστυνομία, οι διωκτικές αρχές και οι δικαστές πρέπει να έχουν συστηματική και διαρκή επιμόρφωση. 

ιι)    Τι είδους οικονομικά μέτρα απαιτούνται προκειμένου να εξαλειφθούν οι πραγματικές αιτίες του ρατσισμού και της ξενοφοβίας μεταξύ των πολιτών;

Τα μέτρα λιτότητας υιοθετήθηκαν χωρίς πραγματική αξιολόγηση της αρνητικής επίδρασης που θα είχαν στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα στον τομέα της κατοικίας, της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της εκπαίδευσης. Οποιοδήποτε σχέδιο ανάκαμψης πρέπει  να συνυπολογίσει αυτούς τους παράγοντες.  Αλλά η σύνδεση της οικονομικής κρίσης και της ανάπτυξης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας με την μορφή αίτιου και αιτιατού, είναι λάθος και χάνει την πολυπλοκότητα αυτών των φαινομένων. Για παράδειγμα σε μερικές χώρες που έχουν ιδιαιτέρως πληγεί από τη κρίση, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, δεν έχει υπάρξει αξιοσημείωτη αύξηση του εξτρεμισμού ενώ στην Ιταλία η Λίγκα του Βορρά έχει χάσει έδαφος τα τελευταία χρόνια. Απεναντίας, στην Αυστρία όπου λόγω της οικονομικής δραστηριότητας η ανεργία είναι πολύ χαμηλή, το λαϊκιστικό κόμμα ξεπέρασε το 20% των ψήφων.

Η μάχη ενάντια στο ρατσισμό και την ξενοφοβία ξεκινάει από το πολιτικό επίπεδο με μια καθαρή προσήλωση των πολιτικών ηγετών στην τήρηση των δημοκρατικών αξιών, στην υιοθέτηση συνολικών μέτρων και με μεγαλύτερη επένδυση στην εκπαίδευση στον  τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  

4)    Τι είδους μέτρα θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα ελληνικό σχέδιο δράσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων προκειμένου να αυξηθεί ο βαθμός ένταξης των μεταναστών;

Υποστηρίζω σθεναρά την ιδέα ανάπτυξης από το ελληνικό Υπουργείο Δικαιοσύνης ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα με στόχο να προάγει την συστηματική ενασχόληση της ενίσχυσης και προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο. Σ’ αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να υπογραμμιστεί η συνεισφορά των μεταναστών στην ανάπτυξη μιας χώρας με τρόπο που συχνά υποτιμάται και υποεκτιμάται. Στην Ελλάδα θα έπρεπε να δοθούν περισσότερες  ευκαιρίες στους μετανάστες για πρόσβαση στην εκπαίδευση, στο κοινωνικό κράτος, στην κατοικία και στην επίσημη αγορά εργασίας. Αυτά είναι βασικά βήματα προκειμένου οι μετανάστες και οι οικογένειες τους να γίνουν αναπόσπαστο  μέρος μιας χώρας. Αλλά χωρίς αντιμετώπιση της αντιμεταναστευτικής ρητορικής και τα πλέον καλοσχεδιασμένα μέτρα κινδυνεύουν να αποτύχουν. Γι αυτό το λόγο ένα σημαντικό μέρος του εν λόγω Σχεδίου θα πρέπει να αφιερωθεί σε δράσεις ενθάρρυνσης της κοινωνικής συνοχής και αποτελεσματικής ένταξης των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. 

5) Η πολιτογράφηση των παιδιών μεταναστών μακροχρόνιας διαμονής στη χώρα μας όπως και η πολιτική συμμετοχή σε τοπικό επίπεδο των μεταναστών αυτών παραμένει ανοικτό θέμα. Τι θα συνιστούσατε στην ελληνική κυβέρνηση;

Να αντλήσει περισσότερα από το δυναμικό που αντιπροσωπεύουν αυτοί οι μετανάστες.

Στρατηγικά είναι καλύτερα για μια χώρα να επιτρέψει στους μετανάστες που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σ’αυτήν, να γίνουν πολίτες με πλήρη δικαιώματα. Αυτό  δεν θα μειώσει μόνο την απομόνωση των μεταναστευτικών κοινοτήτων αλλά θα οδηγήσει επίσης σε μια περισσότερο δυναμική και συνεκτική κοινωνία, όπου ο καθένας θα μπορεί να ζει σύμφωνα με τις δυνατότητες του.  Η Ελλάδα όπως οι περισσότερες χώρες του κόσμου, διαμορφώθηκε από μετανάστες και την συνάντηση με τη διαφορετικότητα.  Θα ήταν λάθος να μπλοκαριστεί αυτή η διαδικασία.

6) Στη Γαλλία, δημοσιεύτηκε στις 9 Οκτωβρίου δημοσκόπηση της “Nouvelle Observateur” που φέρνει το ακροδεξιό  “Front National” (F.N.) πρώτο κόμμα στις προτιμήσεις των γάλλων για τις επόμενες ευρωεκλογές.  Με βάση το σημερινό πολιτικό κλίμα στην Ευρώπη θα έπρεπε κατά τη γνώμη σας,  το Συμβούλιο της Ευρώπης  και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να αναλάβουν πρωτοβουλίες για να αποτρέψουν την περαιτέρω άνοδο του ρατσισμού, της βίας και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κράτη μέλη;

Το Συμβούλιο της Ευρώπης και η ΕΕ κάνουν ήδη πολλά στον τομέα αυτό. Στην τελευταία σύνοδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ε.Κ.) στις 9 Οκτωβρίου, συζητήθηκε η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Μόλις πρόσφατα το Συμβούλιο της Ευρώπης εγκαινίασε εκτεταμένη καμπάνια ενάντια στη ρητορική του μίσους: “No hate speech on line”. Αυτή είναι η τελευταία πρωτοβουλία, μεταξύ πολλών άλλων που έχουν ήδη αναληφθεί και στοχεύει να προάγει την αμοιβαία κατανόηση, ζήτημα κεντρικό στην αποστολή του Συμβουλίου της Ευρώπης. Είναι  όμως προφανές ότι  πολλά ακόμα απαιτείται να γίνουν.

7)    Η τραγωδία κοντά στη Lampedusa θέτει στην ΕΕ  την πρόκληση αλλαγής της μεταναστευτικής της πολιτικής. Πόσο πιθανό θεωρείται το ενδεχόμενο να μετακινηθεί το βάρος μιας νέας μεταναστευτικής πολιτικής από την ασφάλεια στην προστασία της ανθρώπινης ζωής;

Είναι καθαρά θέμα πολιτικής βούλησης.  Η μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ μπορεί και πρέπει να είναι περισσότερο προσανατολισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό που συνέβη στην Lampedusa είναι η επιτομή του πόνου που περνούν οι μετανάστες συμπεριλαμβανομένων και των αιτούντων άσυλο. Ελπίζω επίσης ότι, αυτό το περιστατικό σηματοδότησε ένα σημείο καμπής της ευρωπαϊκής προσέγγισης για τη μετανάστευση, θέτοντας σε πρώτη προτεραιότητα τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ζωές των ανθρώπων.

8)    Έχει το Συμβούλιο της Ευρώπης θεσμικά εργαλεία για να επηρεάσει μια πρωτοβουλία της ΕΕ για μια νέα μεταναστευτική πολιτική;

Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει διαρκή διάλογο με την ΕΕ σε διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης. Επίσης εγώ συναντώ τακτικά τους Επιτρόπους της ΕΕ και βρίσκομαι σε διάλογο με το Ε.Κ.  Η ΕΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν ήδη καταλήξει σε ένα σχέδιο συμφωνίας για την προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία θα επιβάλλει τον έλεγχο της κοινοτικής νομοθεσίας και πρακτικής από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.  Μέχρι τότε το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει έμμεση επιρροή στην μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ όπως συνέβη στην  Υπόθεση MSS v Belgium and Greece, η οποία έριξε φώς στην ανεπάρκεια του Κανονισμού του Δουβλίνου από την οπτική γωνία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων . Οι πρόσφατες αλλαγές του εν λόγω Κανονισμού είναι μόνο μικρά βήματα βελτίωσης.

9)    Τα ελληνικά σύνορα αποτελούν ταυτόχρονα και εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Η Ελλάδα είναι προσφιλής προορισμός καθώς και χώρα διέλευσης παράτυπων μεταναστών. Τι θα έπρεπε κατά τη γνώμη σας να γίνει με τον Κανονισμό «Δουβλίνο ΙΙ»

Αυτός ο Κανονισμός θα έπρεπε απλά να αντικατασταθεί από ένα σύστημα βασισμένο στη διακρατική δικαιοσύνη και στα καθιερωμένα ανθρώπινα δικαιώματα. Το εν λόγω σύστημα θα έπρεπε να διαπνέεται από την αρχή της δίκαιης συμμετοχικής ευθύνης μεταξύ των κρατών και έτσι να παίρνει υπόψη την ικανότητα κάθε ξεχωριστής χώρας μέλους της ΕΕ να δέχεται και να προστατεύει τους αιτούντες άσυλο. Επίσης χρειάζεται να δίνει αποτελεσματική απάντηση στη λογική ανάγκη των αιτούντων άσυλο, να φτάσουν σε μια χώρα που έχουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, όπως οικογένειες. Ακόμα και μετά τις τελευταίες τροποποιήσεις ο Κανονισμός του Δουβλίνου στην πραγματικότητα δεν αντιστοιχεί πλήρως στις παραπάνω απαιτήσεις.

10) Εργάζεστε στον τομέα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για περισσότερο από 20 χρόνια. Η αφοσίωση σας αυτή θεωρείτε ότι έχει επηρεαστεί από την εμπειρία των γονιών σας οι οποίοι πέρασαν 6 χρόνια σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία πριν μετακομίσουν στις ΗΠΑ;

Η εμπειρία των γονιών μου σαν πρόσφυγες μπορεί να έπαιξε ασυνείδητα ένα ρόλο στην ευαισθητοποίηση μου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά η εμπειρία και η συμμετοχή μου στον αγώνα της Λεττονίας για δημοκρατία και ανεξαρτησία από την Σοβιετική Ένωση έπαιξε επίσης μεγάλο ρόλο. Οι πανεπιστημιακές μου σπουδές, ιδιαίτερα στις Ευρωπαϊκές Υποθέσεις, με οδήγησε να εκτιμήσω όχι μόνο την ταραγμένη ιστορία της περιοχής αλλά επίσης τις αξιοθαύμαστες προσπάθειες για οικοδόμηση ενός κοινού ευρωπαϊκού σπιτιού βασισμένο στην ειρήνη, τη δημοκρατία, την ελευθερία και τη δικαιοσύνη για όλους. Αυτό που με ανησυχεί τώρα είναι μια γενική τάση να υποτιμηθεί ο ρόλος που έχουν παίξει το Συμβούλιο της Ευρώπης και η ΕΕ στη διαδικασία αυτή.  Βέβαια, παρά το ότι το σύστημα  παραμένει ακόμα ατελές αν κοιτάξουμε καλύτερα, συγκριτικά και με άλλες περιοχές του πλανήτη, υπάρχουν πολλά για τα οποία μπορούμε να είμαστε περήφανοι.  Αυτό ακριβώς με παρακινεί και εμπνέει την αποφασιστικότητα μου να φέρω τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά το δυνατόν εγγύτερα στους ανθρώπους της Ηπείρου μας.

της Κατερίνας Πολυχρονάκη