Σε λίγες μέρες η δεύτερη συναρπαστική αποστολή στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι μια κατασκευή, ένας πολύπλοκος μηχανισμός, φτιαγμένος από χαλκό, τοποθετημένος μέσα σε ξύλινο πλαίσιο που βρέθηκε λίγο πριν από το Πάσχα του 1900 σε βάθος 60 μέτρων από σφουγγαράδες σ' ένα ναυάγιο κοντά στα Αντικύθηρα​. Από τότε μέχρι και σήμερα προβληματίζει και συναρπάζει τους ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Ο μηχανισμός μαζί με με αγάλματα, όπως ο γνωστός Έφηβος και άλλα πολύτιμα αντικείμενα, ήταν σε ένα ρωμαϊκό πλοίο που τα μετέφεραν από τη Ρόδο στη Ρώμη επί εποχής Ιουλίου Καίσαρα στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ.

Θεωρείται μία τις πρώτες υπολογιστικές μηχανές, ίσως ο πρώτος υπολογιστής στον κόσμο. Είναι ένας ωρολογιακός μηχανισμός με δεκάδες οδοντωτούς τροχούς μεγάλης ακριβείας, που περιστρέφονται γύρω από πολλούς άξονες, όπως και στα μηχανικά ρολόγια. Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του, υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, σχεδιασμένος να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης, τις φάσεις της σελήνης​. Εκτιμάται ότι φτιάχτηκε γύρω στο 87 π.Χ. από τον ρόδιο αστρονόμο Γέμινο.

Ο Μηχανισμός μελετήθηκε αρχικά από τον αρχαιολόγο Βαλέριο Στάη, ο οποίος στις 17 Μαΐου 1902 πρόσεξε ότι ένα από τα πέτρινα τεμάχιά του είχε ένα ενσωματωμένο οδοντωτό. Έτσι, θεωρείται η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με γρανάζια. Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών διατηρήθηκε εν μέρει και στο Βυζάντιο, δεδομένου ότι έχει βρεθεί ένας απλούστερος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 5ο- 6ο αιώνα. Μάλιστα αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται από τον μεταγενέστερο Άραβα Αλ Μπιρουνί.

Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε από τους Άραβες. Όπως είναι επίσης γνωστό, πλήθος αρχαίων ελληνικών πραγματειών έχουν διασωθεί μόνο σε αραβικές μεταφράσεις. 

Καθοριστική στην αποκρυπτογράφηση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων είναι η συμβολή του βρετανού καθηγητή της ιστορίας της επιστήμης Ντέρεκ Τζον Ντε Σόλλα Πράις (1922-1983), που ξεκίνησε μ' ένα άρθρο του το 1959 στο περιοδικό Scientific American και ολοκληρώθηκε 15 χρόνια αργότερα με το σύγγραμμα Gears from the Greeks: The Antikythera Mechanism – A Calendar Computer from ca. 80 BC.

Στην έρευνά του είχε την υποστήριξη του πυρηνικού κέντρου «Δημόκριτος» και του πυρηνικού φυσικού Χαράλαμπου Καράκαλου, με τον οποίον συνεργάστηκαν στενά επί πολλά χρόνια, τόσο στη ραδιοφωτογράφηση του μηχανισμού με ακτίνες Γ και Χ, όσο και στην ανάλυση της δομής και των συνδέσεων του. Τα συμπεράσματα του Πράις δεν έγιναν αποδεκτά από τους ειδικούς της εποχής του, οι οποίοι πίστευαν ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν το θεωρητικό υπόβαθρο, αλλά όχι και την απαιτούμενη πρακτική τεχνολογία για μια τέτοια κατασκευή.

Πολλές ανακατασκευές έχουν γίνει από τότε και οι έρευνες γύρω από τον ξεχωριστό Μηχανισμό συνεχίζονται 2.100 χρόνια μετά την κατασκευή του. Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες,ο Μηχανισμός εμφάνιζε τον τετραετή κύκλο των Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτή είναι μία από τις πρώτες πανηγυρικές ανακοινώσεις της ομάδας μελέτης του Μηχανισμού, η οποία δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορά στο περιοδικό «Νature».

Το 2012 και το 2013, μια ομάδα Ελλήνων και ξένων με διαφορετικές επιστημονικές ειδικότητες, έκαναν έρευνες στην περιοχή από τις ακτές της Κρήτης μέχρι και τα Αντικύθηρα. Εκεί επιβεβαιώθηκε και η ύπαρξη ενός δεύτερου πλοίου αρκετά κοντά στο πρώτο, που μάλλον είναι και αυτό ρωμαϊκό. Η αναπάντεχη αυτή ανακάλυψη αλλά και η δίψα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τον μηχανισμό οδήγησαν στην οργάνωση μιας νέας αποστολής που θα ξεκινήσει σε λίγο καιρό.

Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες υποθαλάσσιες αρχαιολογικές έρευνες διεθνώς που θα γίνει στα Αντικύθηρα από τις 15 Σεπτεμβρίου ως και τις 15 Οκτωβρίου. Οι αρχαιολόγοι – δύτες θα ξανακατέβουν στο βυθό με βάσιμες ελπίδες να συλλέξουν πολλά ακόμα αντικείμενα. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ότι έχουν στην διάθεσή τους την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Πρόκειται για μια στολή που ονομάζεται exosuit και είναι η δεύτερη φορά που θα δοκιμαστεί στην πράξη.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί σήμερα ένα από τα διακεκριμένα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Παρακάτω είναι το βίντεο που προβάλλεται στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, "Το ναυάγιο των Αντικυθήρων: το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός.

Πηγές: Χρήστου Λάζου: «Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων», wikipedia, ethnos.gr , mixanitouxronou.gr, antikythera-mechanism.gr, antikythera.whoi.edu

Επιμέλεια: Χαρά Μαυρομάτη