Πεντοζάλι: Το πέμπτο βήμα του Δασκαλογιάννη στην Κρητική Επανάσταση

" Όποιος δεν ξέρει και του πουν, για μιας τον πιάνει ζάλη
πως στα Σφακιά τον πόλεμο, τον κάνουν πεντοζάλι".
 

​Πεντοζάλι, ο χορός που φανερώνει το μεγαλείο της κρητικής ψυχής. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται από άνδρες και γυναίκες, παλαιότερα όμως χορευόταν μόνον από άνδρες.
 

​Πρόκειται για ένα πολεμικό χορό που ο θρύλος θέλει η "γέννηση' του να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Κρητική Επανάσταση και τον αρχηγό και ήρωα της Κρητικής Επανάστασης Γιάννη Δασκαλογιάννη.
​

Ο χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και ονομασία του, την περίοδο της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη στα 1770-71 (ίσως βέβαια μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο πυρρίχιο ή υπορχηματικό χορό) και αποκτώντας συμβολισμούς στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του.

Ο χορός της εξέγερσης

Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα. 
 

Έχει δέκα βήματα, σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, οπότε λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης, και η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς τις λένε στην Κίσσαμο), προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της εξέγερσης. 
 

O συνθέτης ή διαμορφωτής των 12 μελωδιών που απαρτίζουν το ΓΝΗΣΙΟ πεντοζάλι που πρωτοχορεύτηκε το 1770 στην Ανώπολη Σφακίων λέγεται πως είναι ο Στέφανος Τριανταφυλλάκης ή Κιόρος, από τις Λουσακιές,  εξαίσιος βιολιστής που ήκμασε από το 1740 έως το 1790.

Πως "γεννήθηκε' το πεντοζάλι

Αλήθεια ή "αστικός μύθος" παραμένει άγνωστο. Μία λαϊκή αφήγηση πάντως λέει πως ο Δασκαλογιάννης με μια επιστολή είχε καλέσει στην Ανώπολη Σφακίων τον Τριανταφυλλάκη, γράφοντάς του: "Φίλε Κιόρο, σε περιμένω στην Ανώπολη για να μας παίξεις το 5ο ζάλο.."

Συνθηματικά, δηλ. του είπε ότι ετοιμάζεται ο πέμπτος ξεσηκωμός εναντίων των Τούρκων και επειδή μιλούσε για χορό χρησιμοποίησε τη λέξη "ζάλο", που σημαίνει βήμα, κρύβοντας έτσι το μήνυμα. Πράγματι, ο Κιόρος πήγε εκεί κι έμεινε έξι μήνες μέχρι την έναρξη της επανάστασης. Η εκδοχή αυτή -που σημειώνουμε πως δεν έχει καμία ιστορική τεκμηρίωση- επιμένει πως με βάση την "πυρρίχια" μελωδία ο Κιόρος συνέθεσε τη μουσική για τον καινούργιο πολεμικό χορό, ο οποίος σύμφωνα με τις υποδείξεις του Δασκαλογιάννη, έπρεπε να έχει δώδεκα μουσικούς σκοπούς (γυρίσματα) και δέκα βήματα, γιατί  δώδεκα ήταν οι αρχηγοί της επανάστασης η οποία αποφασίστηκε στις 10 του 10ου μήνα του 1769.
 

Το χορό που εκτέλεσαν μόνο άνδρες πιασμένοι από τους ώμους, για να συμβολίζουν με αυτό την αλληλοστήριξη, την αλληλοεκτίμηση, την αμοιβαία εμπιστοσύνη και τη συνεργασία, ονόμασαν "το πεντοζάλι"
​
Στον χορό αυτό θρυλείται ότι έπιασαν τότε τα 11 πρωτοπαλίκαρα και ο ίδιος ο Δασκαλογιάννης - 12 πρωτεργάτες - στον αριθμό,και χόρεψαν για ΠΡΩΤΗ φορά το πεντοζάλι, ενώ αμέσως μετά ρίχτηκαν στη μάχη εναντίον των Τούρκων.

Μάλιστα για κάθε ένα παλληκάρι που έφευγε από το τέλος του χορού και έπιανε μπροστά, υπήρχε και διαφορετικό μουσικό γύρισμα, ενώ οι υπόλοιποι 11 που ακολουθούσαν,αναφωνούσαν το όνομά του πρώτου.
 

Τα 12 μουσικά γυρίσματα στο πεντοζάλι, τηρούνται ευλαβικά και σήμερα, ως φόρος τιμής στα 12 παληκάρια του Δασκαλογιάννη.
​
Ο χορός δημιουργήθηκε με ΜΟΝΑΔΙΚΟ σκοπό, να πολεμήσουν αγκαλιασμένοι.Γι' αυτό το λόγο οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους, σαν αδέρφια.
 

Με το "πεντοζάλι", ο Κρητικός εξέφρασε τον ακοίμητο πόθο της λευτεριάς, την αγωνιστικότητα, την ηρωική ψυχή του. Η διαφορά από τους άλλους πολεμικούς χορούς της Κρήτης είναι ότι αυτός είναι πρωτίστως... ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ.
​
πηγές:crete-dance.com,youtube,ganifantis.blogspot.gr

Επιμέλεια: Εύα Μαστρογιαννάκη