Στην αγκαλιά της Κρητικής γης ο ήρωας Ψαρομανώλης - Η ζωή και η δράση του

Θλίψη και συγκίνηση όχι μόνο στην Πεδιάδα Ηρακλείου και το χωριό του το Αμαριανό αλλά και σε όλη την Κρήτη έχει προκαλέσει ο θάνατος του Μανώλη Ψαράκη (Ψαρομανώλη), ενός από τους τελευταίους αντάρτες ήρωες της αντίστασης κατά των ναζί και ήρωα του Αλβανικού μετώπου όπου και τραυματίστηκε.
Ο Ψαρομανώλης που πολέμησε δίπλα στον πατέρα του Κυριάκο στη Μάχη της Κρήτης και αργότερα στην ομάδα του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, αφήνει πίσω του παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές τις αξίες της ελευθερίας ,της δικαιοσύνης και της οικογένειας ,καθώς, μέχρι την τελευταία του πνοή "δίδασκε" στους νεότερους ότι η ζωή δεν είναι ωραία χωρίς ιδανικά.

Ο Μανώλης Ψαράκης γεννήθηκε στο Μάρτιο του 1919 και έζησε όλα τα μεγάλα γεγονότα της προπολεμικής και μεταπολεμικής Ελλάδας

Πήρε μέρος στο δεύτερο σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελίου μαζί με τη αδελφή του Ελευθερία τα ξημερώματα της 4ης Απριλίου του 1943 λίγο πριν την απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία.Μετά το σαμποτάζ η μάντρα του πατέρα του  στον Αφέντη γίνεται στόχος των πυροβόλων του πολεμικού αεροδρομίου Καστελλίου, ευτυχώς χωρίς θύματα.Η κηδεία του έγινε το μεσημέρι της Πέμπτης στον Ιερό ναό του Αγίου Ευσταθίου Αμαριανού.
 

Ο ιστορικός και δάσκαλος κ.Γιώργος Καλογεράκης που μίλησε στο Ράδιο Κρήτη και τον Λευτέρη Βαρδάκη μαζί με τον εφημέριο του Αμαριανού πατήρ Κωνσταντίνο Ψυλλάκη γράφει στο ekriti.gr για την ζωή και τη δράση του  Ψαρομανόλη:

"Φέτος, μετά από 73 χρόνια, οι λαοί της Ευρώπης θα εορτάσουν και θα θυμηθούν το τέλος ενός ολέθριου πολέμου.  Στις  9  Μαΐου  1945,  λίγο  πριν  το  μεσημέρι,  μπροστά  στους  στρατάρχες  Αιζενχάουερ  και  Ζούκωφ,  γίνεται  η  άνευ  όρων  παράδοση  της  Γερμανίας.  Αυτή  η  ημέρα  σηματοδότησε  και  το  τέλος  του  Β΄ Παγκοσμίου  Πολέμου  στην  Ευρώπη.
Ο Μανόλης Ψαράκης γεννήθηκε στο Αμαριανό το έτος 1919.  Πατέρας του ο  Κυριάκος Ψαράκης ή Ψαροκυριάκος, μια εμβληματική μορφή της Αντίστασης του τόπου μας. Μητέρα του Ελένη.  
Μεγαλώνοντας ένα παιδί στα χρόνια του Μεσοπολέμου μ’αυτούς τους γονείς, δεν θα μπορούσε παρά να γαλουχηθεί με τις ιδέες της ελευθερίας της δημοκρατίας και της αγάπης προς την πατρίδα. Τον Οκτώβρη του 1940 ξεκινά για την Ελλάδα ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος. Τον Μάιο του 1941 εξαπολύουν οι Γερμανοί την επίθεσή τους κατά της Κρήτης. Ο Ψαροκυριάκος με τον γιο του Μανόλη και ομάδα συγχωριανών παίρνουν μέρος στη μάχη στην περιοχή του αεροδρομίου.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης την 1η Ιουνίου 1941, ο Ψαροκυριάκος γίνεται μέλος της Ανταρτικής Οργάνωσης του Αρχηγού Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Οργανώνονται και τα παιδιά του Μανόλης και Ελευθερία.

Ο Ψαρομανόλης (δεξιά) με τον πατέρα του Κυριάκο (αριστερά)

Το καλοκαίρι του 1943 ο Ψαρομανώλης με την αδερφή του Ελευθερία  και κατόπιν εντολής του πατέρα τους, παίρνουν μέρος στο δεύτερο σαμποτάζ του  αεροδρομίου Καστελλίου, (4-5 Ιουλίου 1943). Μετά το σαμποτάζ η μάντρα του πατέρα του  στον Αφέντη γίνεται στόχος των πυροβόλων του πολεμικού αεροδρομίου Καστελλίου, ευτυχώς χωρίς θύματα. Τον Αύγουστο του 1943, οι γερμανοί συλλαμβάνουν τη θεία του Αικατερίνη. Χήρα, με οχτώ παιδιά. Ο Ψαρομανόλης διηγείται :
«…η θεια μου ήτανε μαμογιάτρουσα. Εθεράπευε όλες τις αρρώστιες. Καλοκαίρι ήτανε του 1943 όταν εκατεβήκανε από το λημέρι δυο Εγγλέζοι και τη βρήκανε. Είχανε βγάλει σπυριά κάτι σαν τη ψώρα που λέμε και εθέλανε να τσι κάνει καλά. Εδώ στο χωριό κάποιος τσ'είδε και ειδοποίησε τσι γερμανούς και ήρθανε. Εν τω μεταξύ οι Εγγλέζοι είχανε φύγει. Η θεια μου τους έκανε κάτι αλοιφές, τσι πήρανε και φύγανε. Τους είπε πως θα τσι βάζουνε πάνω στα σπυριά.

Όμως εξεχάσανε ή κανένα χαρτί, ή κάποιο πανί Εγγλέζικο και το βρήκανε οι γερμανοί. Πειστήκανε ότι πράγματι ήτανε στο σπίτι της Εγγλέζοι. Την πιάσανε και δεμένη την πήγανε στο Καστέλλι στη Γκεστάπο. Στην αρχή τσι τάσανε διάφορα, με καλό τρόπο, να τους πει για τους Εγγλέζους και τους αντάρτες. Που είναι το λημέρι, που είναι οι αντάρτες, που είναι ο αδερφός της ο Ψαροκυριάκος, που είναι ο ασύρματος. Αυτή έλεγε ότι δεν είμαι στην οργάνωση, δεν ξέρω τίποτα. Μετά αγριέψανε οι γερμανοί και αρχίσανε τα βασανιστήρια.
 

Η Αικατερίνη Ψαράκη Ανδιανάκη από το Αμαριανό. Θεία του Ψαρομανώλη, (αδερφή του πατέρα του), βασανίστηκε από τους γερμανούς με την κατηγορία της περίθαλψης βρετανών και πέθανε από τα βασανιστήρια, (αρχείο Γεωργίου Καλογεράκη)

Την τυραννήσανε πολύ. Τσι βγάλανε όλα τα νύχια και των χεριών και των ποδιών. Τσι κάψανε με καυτό λάδι το φάλι. Τσι βάλανε μάγγανα στη κεφαλή και τρέχανε αίμα τα μάθια τσι. Στο Καστέλλι ήτανε μια διερμηνέας των γερμανών που τη λέγανε Μόνικα. Επήγανε από δω από το χωριό, εσύρνανε και τα κοπέλια τσι και τηνε παρακαλέσανε αν μπορεί να τη βοηθήσει. Οι Γερμανοί τηνε κρατήξανε μερικές μέρες και μετά την αφήκανε.

Από κει και ύστερα δεν εξανάδε την υγειά τσι. Όσοι την είδανε στο χωριό μας ελέγανε πως εγύρισε αγνώριστη από τα βασανιστήρια. Εγύρισε στο χωριό και έπεψέ μας μήνυμα ότι δεν εμαρτύρησε. Σε λίγες μέρες μετά που την αφήκανε οι Γερμανοί τη πήγαμε στο Πανάνειο και εκεί επέθανε...».
Τον επόμενο χρόνο, του Αύγουστο του 1944, οι γερμανοί εκτέλεσαν και την κόρη της Μαρία που ήταν παντρεμένη στα Σκούρβουλα.

Ο Ψαροκυριάκος, πατέρας του Ψαρομανώλη στο αεροδρόμιο Ηρακλείου περιγράφει σκηνές από τη μάχη της Κρήτης,(φωτο 1945, αρχείο Γεωργίου Καλογεράκη)

Μετά την κατοχή ο Ψαρομανώλης  παντρεύεται την ΄Αννα και αποκτούν πολυμελή οικογένεια. Τον Στάθη, τον Κυριάκο, την Ελένη και την Ευαγγελία. Μια δεμένη κρητική οικογένεια, μεταδίδοντας στα παιδιά τους αξίες, στάσεις ζωής και πατριωτισμού. Στη συνέχεια αφιερώνει και μιας δεκαετία της ζωής του ασχολούμενος με τα κοινά, ως εκλεγμένος Πρόεδρος της Κοινότητας Αμαριανού. Δικό του έργο το μνημείο πεσόντων της πλατείας του χωριού.
Ο θάνατος σημαδεύει τις ψυχές όλων. Κανείς δεν μπορεί να τον προσπεράσει. Σήμερα, 25 Ιανουαρίου 2018, ο Ψαρομανώλης σε ηλικία 98 ετών, έφυγε για το μεγάλο ταξίδι.
Στις μέρες μας γίνεται ένας μεγάλος αγώνας για το αυτονόητο. Πολλοί πιστεύουν ότι η ελευθερία μας είναι δεδομένη.
Άλλοι ισχυρίζονται ότι δεν έπρεπε να ορθώσουν οι Κρητικοί το ανάστημα στους κατακτητές γερμανούς, αλλά να κρατούσαν μια ουδέτερη στάση. Ευρωπαίοι πανεπιστημιακοί ισχυρίζονται ότι οι γερμανοί όχι μόνο δεν έκαναν κακό στην Κρήτη, αλλά οι κρητικοί είναι αυτοί που προκάλεσαν τους βάρβαρους κατακτητές σε εκτελέσεις και αντίποινα. Γι’αυτές τις απόψεις μάλιστα τιμούνται από Σχολή του Πανεπιστημίου της Κρήτης.

Η ταυτότητα του Σωματείου Εθνικής Αντίστασης Ηρακλείου του Ψαρομανώλη
 
Σήμερα, αποχαιρετούμε τον τελευταίο αντάρτη του τόπου μας. Σήμερα κλείνει ο κύκλος των ανθρώπων που μετείχαν στην αντίσταση και όρθωσαν τα στήθη τους σε έναν βάρβαρο λαό. Σε έναν λαό που πίστευε και υπηρετούσε το δόγμα της ομαδικής ευθύνης, το δόγμα του ναζισμού και φασισμού. Σε ένα βάρβαρο λαό που έστηνε στα εκτελεστικά αποσπάσματα εκτός από τους άντρες και γυναίκες και παιδιά και ηλικιωμένους και άρρωστους.
Όμως παρά το θολό σημερινό τοπίο μπορούμε να βροντοφωνάξουμε προς όλους ότι, ναι Ψαρομανόλη, αυτό που έκανες ήταν το σωστό. Αυτό ήταν το χρέος σου. Αυτό διδάχτηκες από τους γονείς σου, αυτό δίδαξες στα παιδιά σου, αυτό θα έκανες και σήμερα αν χρειαζόταν.
Σε τιμούμε ως τελευταίο αντάρτη της περιοχής και σε αποχαιρετούμε ως άνθρωπο με αξίες και ιδανικά.
Τα παιδιά σου, η ιστορική οικογένεια των Ψαράκηδων, οι συγχωριανοί σου, όλοι σου οι φίλοι, σε τιμούν και σε αποχαιρετούν.
Καλό σου ταξίδι"