Χριστούγεννα στην Κρήτη - Έθιμα και παραδόσεις

Πολλά είναι τα έθιμα την περίοδο των Χριστουγέννων στην Κρήτη, έθιμα ου συνεχίζονται μέχρι τη σύγχρονη εποχή. 

Το θρησκευτικό συναίσθημα ήταν σαφώς πιο έντονο και σχεδόν 40 μέρες νωρίτερα ξεκινούσε η Νηστεία Των Χριστουγέννων. Οι πιστοί δεν κατανάλωναν καθόλου ζωικά προϊόντα: κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά.

Τα σπίτια καθαρίζονταν σχολαστικά και λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα μελομακάρονα, τα οποία φυσικά τρώγονταν την ημέρα των Χριστουγέννων με την λήξη της νηστείας.

Την παραμονή των Χριστουγέννων οι άνθρωποι άναβαν το καντήλι, έκαναν την προσευχή τους και 40 μετάνοιες και ζητούσαν τις χάρες που ήθελε ο κάθε ένας από το Χριστό που θα γεννιόταν σε λίγες ώρες. 

Η μέρα των Χριστουγέννων είναι η μέρα που γιορτάζει ο Μανόλης ή Εμμανουήλ ή Μάνος κι η Εμμανουέλα.

Στην Κρήτη παλαιότερα το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν υπήρχε. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας στόλιζαν μικρά καραβάκια. 

Το έθιμο της ζύμης

Τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων έβαζαν λίγη κοινή ζύμη σ’ ένα πιάτο και κάποια στιγμή, ενώ βεγγερίζανε (ξενυχτούσαν συζητώντας) περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε, κατά την πίστη των ανθρώπων, ήταν η ώρα που γεννάται ο Χριστός.

Συνδεδεμένο με το έθιμο αυτό είναι και εκείνο με τα κλαδιά και βλαστούς που οι νοικοκυρές έκοβαν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και τα πήγαιναν στο σπίτι. Τα έβαζαν σε ποτήρι με νερό και περίμεναν να ανθίσουν την ώρα της Θείας Γέννησης.

Αναπαράσταση της φάτνης στα Χανιά

Στην σπηλιά του Αϊ Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου την παραμονή των Χριστουγέννων τελείται Αρχιερατική θεία λειτουργία. Το σπήλαιο πήρε το όνομά του από τη διαμονή και την εκκλησία του Αγίου που βρίσκεται μέσα στο σπήλαιο. Φωτεινό και μεγαλόπρεπο, πανάρχαιο και επιβλητικό έχει χωρητικότητα 3000-4000 ατόμων και τη σπάνια θέα στο κάμπο του Κολυμβαρίου.

Εδώ και μερικά χρόνια, στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, καθιερώθηκε να γίνεται η παραδοσιακή αναπαράσταση της γεννήσεως του Χριστού. Ετσι, ακόμα και σήμερα γίνεται μια υπέροχη αναπαράσταση με αρκετά ζώα δηλαδή πρόβατα, γαϊδουράκια, κατσίκες, άγρια περιστέρια και άλλα ζώα όπως τη νύχτα της γεννήσεως του Χριστού.

Εκείνη την νύκτα, επίσης, στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, μαζεύονται πολλοί Χριστιανοί προκειμένου να γιορτάσουν με πολλή αγάπη και πίστη την γέννηση του Χριστού εκείνη την Αγια Νύκτα των Χριστουγέννων. Στο σπήλαιο επίσης, την νύκτα των Χριστουγέννων, καταφτάνουν πολλοί Ιερείς όπου μαζί με τον Μητροπολίτη τελούν τη Θεία Λειτουργία.

Η ατμόσφαιρα είναι πολύ κατανυκτική καθώς στη μέση δεσπόζει η επιβλητική φάτνη με τον Ιωσήφ, την Παναγία, τον νεογέννητο Χριστούλη και ζωάκια που τον ζεσταίνουν με τα χνώτα τους. Τα κεριά ανάβουν και οι ιερείς ψάλλουν ύμνους, όπου στέλνουν το μήνυμα της γέννησης του Κυρίου.

Ο χοίρος των Χριστουγέννων

Στην Κρήτη παλιότερα ήταν έθιμο να μεγαλώνει κάθε οικογένεια στο χωριό ένα γουρούνι, το «χοίρο», όπως το έλεγαν. Ο χοίρος σφάζονταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο Χριστουγεννιάτικο έδεσμα. Η πηχτή (τσιλαδιά) είναι όλο το κρέας από το κεφάλι του γουρουνιού το οποίο  βράζει και ο ζωμός που προκύπτει όταν παγώσει γίνεται  ένα πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος. Οι ομαθιές, που είναι τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια από το συκώτι.

Λουκάνικο, απάκι, σύγλινο είναι νοστιμιές που ετοιμάζονταν από τον χοίρο. 

Το χριστουγεννιάτικο ψωμί

Το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Το ζύμωμα είναι μια ιεροτελεστία . Χρησιμοποιούν ακριβά υλικά , ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι , ροδόνερο , μέλι , σουσάμι , κανέλα και γαρίφαλα, λέγοντας: "Ο Χριστός γεννιέται , το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."

Πλάθουν το ζυμάρι και παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Στην παλιά Κρήτη πρόσεχαν ιδιαίτερα τα ζώα τους τα οποία είχαν μερίδα τη δική τους μερίδα στο Χριστόψωμο. Έτριβαν ένα χριστόψωμο, το ανακάτευαν με τα πίτουρα και το έδιναν στα ζώα να το φάνε, για να βλογηθούν κι αυτά. 

Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες απ΄ τη ζύμη. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια. Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, δίνοντας πολλές ευχές. Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα, διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ' όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μερικοί, εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του. Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις.Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ’ ένα ψωμί.

Τα χριστόψωμα, αποτελούν το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και το ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του.

Το έθιμο των «αέρηδων»

Παλιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, όποιος αέρας δηλαδή υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, ο ίδιος θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του καινούριου χρόνου.

«Ξυγκόπιτες»

Την προπαραμονή των Χριστουγέννων, στα χωριά της ανατολικής Κρήτης γιορτάζεται η μέρα των Αγίων Δέκα. Στα πλαίσια των εορτασμών, έσφαζαν γουρούνια, τα οποία όλο το χρόνο τα τάιζαν με βελανίδια, χουμά και αποφάγια και χρησιμοποιούσαν το λίπος τους, το οποίο αποκαλείται γλίνα, ως βούτυρο και έφτιαχναν την λεγόμενη ξυγκόπιττα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Πότε εψάλλη για πρώτη φορά ο ύμνος "Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία;" (Βίντεο)

Ηράκλειο: Με συνεχές ωράριο η αγορά για τα τελευταία χριστουγεννιάτικα ψώνια

Πώς ήταν το “χριστουγεννιάτικο” δέντρο στην Αρχαία Ελλάδα; - Η ιστορία της Ειρεσιώνης