Το μυστικό του Ντα Βίντσι

"Μόνος του ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι αποκαλύπτει το μεγάλο του μυστικό στην Τζοκόντα. Εδώ και αιώνες, όλοι ψάχνουν το «πρόσωπο» της «Μόνα Λίζα». Κανείς δεν ασχολήθηκε με το ..."

Κάθε καλοκαίρι στην Άνδρο, το μάτι μου πέφτει σε κάποιο ξεχασμένο βιβλίο. Είναι πάντα, ένα από κείνα τα παλιά, τα αζήτητα, κάπου χαμένα στους πάνω ορόφους της βιβλιοθήκης. Από αυτά που κάποιος επισκέπτης έφερε δώρο, ίσως και πριν από δεκαετίες.

Φέτος ξεκίνησα να γυρνάω αμήχανα, τις σελίδες μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, από τον Μαρσέλ Μπριόν, σε μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου. Ό,τι ήξερα για τον Ντα Βίντσι ως τώρα, ήταν αποσπάσματα και αφηγήσεις φίλων αλλά, κυρίως, εικόνες από εμπειρικές επισκέψεις στη Φλωρεντία και στο Μιλάνο.

Να, λοιπόν, που για πρώτη φορά δίνω τόση σημασία, μέσα από μία καταγεγραμμένη θεώρηση, στη ζωή αυτού του αιώνιου συμβόλου της ανθρωπότητας. Γιατί ο Ντα Βίντσι δεν είναι απλά ο διάσημος ζωγράφος της Τζοκόντα. Δεν είναι μόνο ο πανεπιστήμονας που ζωγραφίζει, γράφει πραγματείες, σχεδιάζει μηχανές, αερόστατα και υποβρύχια, αρδευτικά έργα, αγάλματα και πόλεις. Είναι ο παγκόσμιος άνθρωπος που ενώνει τους προσωκρατικούς με τους Γερμανούς «φιλοσόφους της φύσης», που κουβαλάει τον ευεργητικό παγανισμό της αρχαιότητας και τον μεταβατικό ουμανισμό του Μεσαίωνα. Γεννημένος στον «παράδεισο» της Τοσκάνης υποκαθιστά τη στέρηση της μάνας με τη φύση και γίνεται ένα μαζί της. Eνώνεται με τον αέρα, τη γη, τη φωτιά και ερωτεύεται το νερό, βασίζοντας όλη την ενέργεια του ανθρωπισμού στη στέρεη αγκαλιά του σύμπαντος.

Ο Ντα Βίντσι είναι ο φυσικός παγκόσμιος άνθρωπος που ζει, παρατηρεί και δημιουργεί, όχι για να εξελίξει τον πολιτισμένο άνθρωπο αλλά για να αποδώσει στη φύση που τον γέννησε, ως αμοιβή, τα έργα του. Σκέφτηκα παράλληλα τον Καζαντζάκη, τον Σολωμό και τον Αϊνστάιν. Ξεκινούν ακριβώς από την ίδια μοίρα. Η φύση, το γονεϊκό πρότυπο και η ασκητική αναζήτηση της τελειότητας είναι κοινά. Όλοι τους αντιπροσωπεύουν τον πολύτιμο «ανθρωπισμό της φύσης» που γεννά τον άνθρωπο, τον ταγμένο στην υψηλή θεωρία και στη χρηστική πράξη.

Πώς αντιμετωπίστηκαν, όμως, αυτές οι μορφές από τις γενιές που ακολούθησαν τα ίχνη τους; Ποιο ανθρωπιστικό σχολείο τους χρησιμοποίησε για να διδάξει στους μαθητές του τον «φυσικό άνθρωπο» και τη σύγχρονη αξία του; O Ντα Βίντσι δεν είναι είδωλο, είναι σύμβολο. Αλλά ποιον θα ρωτήσεις για τον ανθρωπισμό και θα σου απαντήσει για τις «διδασκαλίες» της φύσης, το πνεύμα, τις ψυχές και την απελευθέρωση από συμπλέγματα; Ποιος έχει στον νου του τον επιστήμονα που φτιάχνει κατασκευές, για να μιμηθεί τις κινήσεις στο σύμπαν, τα ρεύματα του αέρα και προσέχει μην τυχόν τα σχέδιά του μολύνουν ανθρώπους και περιβάλλον. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ανθρωπιστική παιδεία είναι αυτή που σε κάνει «ευαίσθητο», προγονόπληκτο ίσως, «φιλεύσπλαχνο» και αφελή «ελεήμονα», περιμένοντας στη γωνία τον κατατρεγμένο για να του δώσεις ένα κομμάτι ψωμί.

Αν κατηγορήσεις, βέβαια, τους υπεύθυνους των εκπαιδευτικών συστημάτων, θα σου πουν ότι τα προγράμματα των σχολείων έχουν και γυμναστικές και τέχνες και επιστήμες, να φτιάξουν τον ολοκληρωμένο άνθρωπο. Καθόλου φύση δεν έχουν, όμως. Και φύση είναι εμπειρία στον αέρα, στη γη, στη φωτιά και στο νερό. Εμπειρία μέσα στην παρατήρηση έστω και προσομοιωμένη, στον projectora. Ο καλύτερος σύγχρονος Έλληνας επιστήμονας, ο Δημήτρης Νανόπουλος, παιδί της πόλης, δεν είχε την πολυτέλεια να μελετήσει με τις αισθήσεις της καθημερινότητας, το πέταγμα των πουλιών και τους «έρωτες» των φυτών με τον ήλιο. Από μικρός, όμως, κατάλαβε πως ό,τι είχε να δει και να τυπώσει στο μυαλό του, έξω από το σχολείο του ήταν και ακόμα πιο έξω από το σπίτι του. Σε αυλές, δάση, ποτάμια και θάλασσες. Αυτά παρατηρούσε κι αγάπησε μαζί τους, τη Φυσική.

Δύσκολα όμως, όλα να αλλάξουν σε έναν κόσμο «τεχνοκράτη» και «παραγωγό» που δεν αγαπάει ούτε την «τέχνη» ούτε την «παραγωγή». Δύσκολα να βρεθούν στην ανάγκη, οι εξουσίες να γυρίσουν τον πολιτισμό και να σεβαστούν τον άνθρωπο, που βγαίνει ελεύθερος μέσα από τη φύση και πάλι μέσα της ελευθερώνεται. Στην εποχή του Nτα Βίντσι, οι Μέδικοι, ο Σφόρτσα κι ο Καίσαρας έταζαν περιουσίες σε τέτοιους «φυσικούς ανθρώπους». Σήμερα, απλά εκμεταλλεύονται τα «δημιουργικά» τους «κακέκτυπα».

Μόνος του ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι αποκαλύπτει το μεγάλο του μυστικό στην Τζοκόντα. Εδώ και αιώνες, όλοι ψάχνουν το «πρόσωπο» της «Μόνα Λίζα». Κανείς δεν ασχολήθηκε με το «φόντο» που βρίσκεται πίσω της...