Δημήτριος Βικέλας: Γιατί δώρησε την πλουσιότατη και εκλεκτή βιβλιοθήκη του στον Δήμο Ηρακλείου

15 Φεβρουαρίου 2023 - Εκατόν ογδόντα οχτώ (188) συμπληρώνονται από την γέννηση του ποιητή, πεζογράφου, εμπόρου και αθλητικού παράγοντα Δημητρίου Βικέλα. Του ανθρώπου που δώρισε στον Δήμο Ηρακλείου την πλούσια και  πολυτιμότατη βιβλιοθήκη του

Αλλά πώς και γιατί ο Βικέλας άφησε την  βιβλιοθήκη του στον Δήμο Ηρακλείου και δεν την άφησε ούτε στη γενέτειρά του, την Ερμούπολη της Σύρου - όπου γεννήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου του 1835 - ούτε στην πόλη της απώτερης καταγωγής του, την Βέροια;

Σύμφωνα με στοιχεία αντλημένα από μια διάλεξη του ιστοριοδίφη Στέργιου Σπανάκη (1979), που επί 20ετίαν και πλέον διετέλεσε έφορος της "Βικελαίας Βιβλιοθήκης", και από την μελέτη της Μαρίας Τερδήμου "Χρονολόγιο Δ. Βικέλα", επιθχειρείται μια προσέγγιση.

Την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, με τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Έβανς στην Κνωσό και τις ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Φαιστό, την Αγ. Τριάδα, τη Γόρτυνα, κ.α., το Ηράκλειο είχε προβληθεί στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας επικαιρότητας. Ο Βικέλας επισκέφτηκε, λίγο πριν πεθάνει, το Ηράκλειο, είδε την οικονομική ανθηρότητα, τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών, που είχαν συγκλονίσει τον κόσμο του πνεύματος, και με το ευρύ και προνοητικό βλέμμα του διείδε το μέλλον της πόλης αυτής. Και αποφάσισε να δωρίσει σε αυτήν το πολυτιμότερο αγαθό του πνευματικού ανθρώπου: την βιβλιοθήκη του.

Και μόνο από τους τίτλους των βιβλίων μπορούμε να δούμε τα πνευματικά ενδιαφέροντα του κατόχου του. Επίσης, από την περιποίησή των, από τη βιβλιοδεσία των μπορούμε να κρίνομε την τάξη του και τη νοικοκυροσύνη του. Η ιδιαίτερη περιποίηση ορισμένων βιβλίων δείχνει και τις προτιμήσεις του. Τα βιβλία του Βικέλα είναι όλα εκλεκτά, ποικίλου περιεχομένου, γεγονός που δείχνει την ευρύτητα της μόρφωσής του. Περιποιημένα όλα, βιβλιοδετημένα, πολλά με εκλεκτά δεσίματα καλλιτεχνών βιβλιοδετών του περασμένου αιώνα, υποδείγματα της παλιάς, καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, με κοσμήματα και ανθέμια στο κάλυμμα από καθαρό χρυσό, που και σήμερα διατηρούνται θαυμάσια.

Τα ιστορικά της δωρεάς του Δ. Βικέλα στο πέρασμα της πρώτης μεγάλης περιόδου της ζωής του 

Στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου της 18ης Ιουλίου 1908, ο πρόεδρος Αριστείδης Στεργιάδης «καθιστά γνωστόν εις το Δημοτικόν Συμβούλιον, ότι ο εν Αθήναις εσχάτως αποθανών λόγιος Έλλην Δημήτριος Βικέλας εκληροδότησε εις τον Δήμον Ηρακλείου την βιβλιοθήκην αυτού, η οποία θα αποσταλεί εδώ δαπάνη των κληρονόμων και προτείνει εφ' ενός μεν να αποφασίση το Συμβούλιον αν ο Δήμος αποδέχεται το κληροδότημα, διότι εκ του νόμου απαιτείται τοιαύτη δήλωσις, αφ' ετέρου δε να εκδηλώσει το Δημοτικόν Συμβούλιον την βαθυτάτην τιμήν του Δήμου προς την μνήμην του μεταστάντος και την βαθυτάτην αυτού θλίψιν δια την απώλειαν ην υπέστη το Ελληνικόν γένος και τα Ελληνικά Γράμματα δια του θανάτου του. Το Συμβούλιον αποδέχεται ομοφώνως και μετ' ευγνωμοσύνης το κληροδότημα και ψηφίζει: να εκφράση ο Δήμος προς τους κληρονόμους την βαθείαν του Δήμου θλίψιν δια τον θάνατον του υπερόχου λογίου και Έλληνος πατριώτου και δεύτερον να τελεσθή δαπάνη του Δήμου αρχιερατικόν μνημόσυνον εν των καθεδρικώ ναώ του Αγίου Μηνά υπέρ της μνήμης του».

Στις 9 Αυγούστου 1908 η Μόνιμη Επιτροπή του Δήμου Ηρακλείου ανέθεσε στον Κρητικό Ιωάννη Δαμβέργη να αντιπροσωπεύσει το Δήμο στην παραλαβή των βιβλίων, να υπογράψει το σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής και να φροντίσει για την αποστολή των βιβλίων. Του χορήγησε δε πίστωση 500 δρχ. για έξοδα συσκευασίας σε κιβώτια και έξοδα μεταφοράς. Ο Δαμβέργης, με επιστολή του στις 27 Αυγούστου 1908, γνωρίζει στον Δήμο, ότι παρέλαβε το κληροδότημα.

Το Νομαρχιακόν Κατάστημα ήταν τότε στη μέση του σημερινού πάρκου Θεοτοκόπουλου, στη θέση όπου ήταν κατά τη Βενετοκρατία το Palazzo del Generale. Η πρώτη εγκατάσταση της Βιβλιοθήκης έγινε στα ισόγεια δωμάτια αυτού του κτηρίου. Αλλά, όπως αναφέρει ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Αριστείδης Στεργιάδης, «τα παραχωρηθέντα δωμάτια είναι ανήλια και υγρά και ήρξατο να είναι καταφανής η εκ της υγρασίας βλάβη των βιβλίων».

Παρ΄όλα αυτά, τα βιβλία του Βικέλα παρέμειναν στα «ανήλια και υγρά» αυτά δωμάτια αρκετά χρόνια. Τον Γενάρη του 1910, με πρόταση του Δημάρχου Δεληαχμετάκη, διορίστηκε Έφορος της Βιβλιοθήκης ο Θεοδόσιος Οικονομίδης, «κεκτημένος όλα τα δια την υπηρεσίαν προσόντα αντί μισθού 100 δρχ. Μηνιαίως», για να αρχίσει την καταγραφή και την ταξινόμηση των βιβλίων και την τοποθέτησή των στις 12 βιβλιοθήκες, που έκαμε ο επιπλοποιός Εμμανουήλ Καψετάκης. Συγχρόνως ορίστηκε «επιτροπή» για να βοηθήσει. Αλλά, ως φαίνεται, η συνεργασία του Οικονομίδου με την επιτροπή δεν υπήρξε ευτυχής -γεγονός που τον οδήγησε στην υποβολή παραιτήσεως, που έγινε δεκτή στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της 7ης Ιουλίους 1911.

Στις 4 του Μάρτη 1910, η Μόνιμη Επιτροπή αποφασίζει να ονομαστεί η Βιβλιοθήκη «ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ», προς τιμήν του δωρητού, και η στρογγυλή σφραγίδα της να έχει γύρω σε ένα κύκλο αυτόν τον τίτλο και στο κέντρο το έτος 1910 και έναν πυρσό.

Το Δημοτικό Συμβούλιο, το 1910, αναθέτει στη Μόνιμη Επιτροπή να συντάξει και να θέσει «αμέσως εις εφαρμογήν ίδιον παρ' αυτής εκπονηθεισόμενον Κανονισμόν, του οποίου θεμελιώδης και απαρασάλευτος διάταξις πρέπει να είναι, ότι δεν επιτρέπεται ο δανεισμός βιβλίων εις ουδένα επ' ουδενί απολύτως λόγω». Ο Κανονισμός υποβλήθηκε και ψηφίστηκε ύστερα από ένα χρόνο (στις 29 Απριλίου 1911). Ο Δήμος επρόβλεψε και για την ασφάλιση της Βιβλιοθήκης από τον κίνδυνο της πυρκαϊάς. Στις 12 του Οκτώβρη 1910 η Μόνιμη Επιτροπή εξουσιοδότησε τον Δήμαρχο να ασφαλίσει τη Βιβλιοθήκη αντί 80.000 δρχ., ποσό που αντιπροσώπευε τότε 4.000 χρυσά εικοσάφραγκα.

Το 1912 το Δημοτικό Συμβούλιο απασχόλησε το θέμα της Βιβλιοθήκης του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου. Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ηρακλείου ιδρύθηκε γύρω στα 1880 και συγκέντρωσε αρκετά και ενδιαφέροντα για την Κρήτη βιβλία. Τελευταίος πρόεδρός του ήταν ο γιατρός Ιωσήφ Χατζηδάκης, που την δραστηριότητά του απορρόφησε η αρχαιολογία, οι ανασκαφές και η ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου.

Στα «Πρακτικά» του Δημοτικού Συμβουλίου, στις 14 Ιουλίου 1912, αναφέρονται τα εξής: «Το Δημοτικόν έχον υπ' όψει ότι εκ της άλλοτε Βιβλιοθήκης του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου σώζονται τόμοι τινές οι οποίοι φυλάσσονται εις τα γραφεία της εισαγγελίας πλημμελώς και υπόκεινται εις φθοράν, και ότι μετά την σύστασιν της Δημοτικής Βιβλιοθήκης καλό θα ήτο τα περί ως ο λόγος βιβλία να παραδοθώσιν εις τον Δήμον προς πλουτισμόν της Βιβλιοθήκης, εκφράζει ομοφώνως την ευχήν προς την Κυβέρνησιν όπως διατάξη να παραδοθούν τα ειρημένα βιβλία εις τον Δήμον». Η ευχή εισακούστηκε και στο Βιβλίο Εισαγωγής της Βιβλιοθήκης είναι καταγραμμένοι 1.130 τόμοι βιβλίων του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου. Τα βιβλία αυτά είναι ποικίλου περιεχομένου και, ως επί το πλείστον, σπάνια.

Πηγή: evikelaia.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Γιορτή των Ερωτευμένων: Η ιστορία πίσω από τον Άγιο Βαλεντίνο

Χειμωνανθός: Το χειμωνιάτικο λουλούδι του «χωρισμού» και ένα υπέροχο τραγούδι του Γιάννη Χαρούλη

Ηράκλειο: Έπεσε η αυλαία της έκθεσης "Πρόσφυγες στην Κρήτη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή"