Προσφυγικό - μεταναστατευτικό. Του Πέτρου Μηλιαράκη

Στην παρούσα «ιστορική φάση» το «προσφυγικό» και το «μεταναστευτικό» δεν είναι μόνο …«ψηλά στην ατζέντα»(!) της ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά αφορά καίριο ζήτημα που απειλεί ρωγμή στο οικονομικό γίγνεσθαι των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και χωρών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το «φαινόμενο» δε αυτό συνδυάζεται με τον κίνδυνο διάρρηξης του κοινωνικού ιστού κρατικών οντοτήτων. 

Τούτου δοθέντος η Ευρωπαϊκή ελίτ δείχνει κατ’ αρχήν αμήχανη ενώπιον της «δραματικής εισβολής» ατόμων από τη Μέση και Άπω Ανατολή, αλλά και από την Ασία. Η αμηχανία δε αυτή χαρακτηρίζει κυρίως τις πολιτικές ηγεσίες και κοινωνίες της Ηπειρωτικής Ευρώπης, που φθάνει στα όρια πανικού. 
Το απειλούμενο δε ή υφιστάμενο κατ’ αρχήν κλείσιμο συνόρων επιδεινώνει την όλη κατάσταση. Η εξέλιξη όμως αυτή συνεπάγεται ασύμμετρες καταστάσεις σε βάρος της Ελλάδας, η οποία εξ αντικειμένου είναι ο κύριος αχθοφόρος βάρους που αφενός δεν της αναλογεί, και αφετέρου δεν είναι η αιτία πρόκλησης του όλου φαινομένου.

Στο παρόν περίγραμμα επιχειρείται (όσο ο σχετικός χώρος το επιτρέπει), να τεθούν υπ’ όψιν τα παρακάτω, τα οποία δυστυχώς δεν έχουν τύχει της δέουσας επικοινωνίας μέσω των ΜΜΕ ηλεκτρονικού και έντυπου λόγου.
 
Σχετική ορολογία
Σύμφωνα με όλες τις παραδοχές και ιδιαιτέρως της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, «πρόσφυγας» είναι όποιο φυσικό πρόσωπο (άνθρωπος-άτομο) αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα του λόγω πολιτικής, εθνικής, φυλετικής και θρησκευτικής δίωξης, η άλλως επειδή ανήκει σε μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα η οποία διώκεται στη χώρα της οποίας είναι πολίτης. Ως εκ τούτου είναι απολύτως αδύνατη η επιστροφή στην πατρίδα του χωρίς να κινδυνεύει η ζωή και η ασφάλειά του.
Υπό τις προϋποθέσεις αυτές δικαιούται με βάση τον διεθνή και ευρωπαϊκό πολιτικό αλλά και νομικό πολιτισμό να ζητήσει την προστασία της προσωπικότητας, της ασφάλειας και της ζωής του από το κράτος-μέλος στο οποίο προσφεύγει.

Αντιθέτως ο «μετανάστης» δεν είναι πρόσφυγας. Δεν τελεί δηλαδή υπό το καθεστώς που προαναφέρεται. Μετανάστης είναι όποιο  φυσικό πρόσωπο (άνθρωπος-άτομο) το οποίο λόγω υποκειμενικών και αντικειμενικών συνθηκών αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα του. Προσπαθεί δε να εγκατασταθεί ή άλλως να διαβιώσει σε συνθήκες προδήλως καλύτερες από εκείνες που του εξασφαλίζει η χώρα του.

Η διαφορά μεταξύ των δύο καταστάσεων, δηλαδή του «πρόσφυγα» και του «μετανάστη» είναι ότι τυχόν επάνοδος του μετανάστη στη χώρα του δεν απειλεί τη ζωή ή την ασφάλεια του, ενώ αντιθέτως (όπως έχει προεκτεθεί) η επιστροφή του πρόσφυγα δεν συμβιβάζεται με οποιαδήποτε εγγύηση ζωής και ασφάλειας. Εξού λόγου και δικαιούται να ζητήσει άσυλο στη χώρα στην οποία προσφεύγει.
Στην τρέχουσα «ορολογία» γίνεται χρήση και του εξωνομικού όρου «λαθρομετανάστης».
Ο «όρος» αυτός αποδίδει την αυθαίρετη απόπειρα ή άλλως  πράξη μετεγκατάστασης φυσικού προσώπου σε κράτος για το οποίο αφενός δεν υφίστανται οι πρόνοιες υποδοχής του και αφετέρου η παρουσία του είναι ανεπιθύμητη. Μάλιστα δε ποινικοποιείται με ειδικές κυρώσεις.
 
Διεθνής πολιτισμός
Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) από καιρό έχει καταγράψει το όλο πρόβλημα που αφορά «τους πρόσφυγες του κόσμου». Δεδομένο είναι δε ότι στο πλαίσιο αυτό των προνοιών του ΟΗΕ υπάρχουν ιδιαίτερες εκτιμήσεις ότι πληθυσμός που παγκοσμίως εγγίζει τα 40 εκατ. ατόμων κινδυνεύει από τις ένοπλες συγκρούσεις, την πολιτική βία, καθώς και τη βία εντός κοινοτήτων. Τα άτομα αυτά, οι άνθρωποι αυτοί, ως άμαχοι είναι εκτεθειμένοι και ως προς την ασφάλεια και ως προς την επιβίωσή τους.

Πέραν των ατόμων που ζητούν προστασία σε άλλες χώρες, υπάρχουν και εκατομμύρια άλλων ατόμων που έχουν εγκλωβιστεί «εσωτερικά», δηλαδή διαβιούν εντός των πλαισίων του περιγράμματος του κράτους στο οποίο ανήκουν, απολύτως περιθωριοποιημένα. Τα άτομα αυτά εγγίζουν τον εφιαλτικό αριθμό των  27 εκατ.

Στις καταστάσεις αυτές συμπεριλαμβάνονται πέραν των εκτοπισμένων πληθυσμών και άτομα που είναι ανιθαγενείς.  Άξιο επισημείωσης είναι δε ότι οι ανιθαγενείς εγγίζουν πλέον σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ τα 12 εκατ.

Ως εκ τούτου εγείρεται ζήτημα αλληλεγγύης των πολιτισμένων κρατών, προκειμένου να υλοποιηθεί η υποχρέωση παροχής προστασίας σε πληθυσμούς που δικαιούνται αυτού του εννόμου αγαθού, καθόσον τελούν υπό το καθεστώς που προαναφέρεται. Ειδικότερα:
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχει αναλάβει έργο προστασίας επί του προσφυγικού. Το έργο όμως αυτό  πιέζεται από τις απειλές που ήδη δέχεται ο Θεσμός του ασύλου και από τη φθίνουσα διαθεσιμότητα παροχής προστασίας και εγγυήσεων των λεγόμενων πολιτισμένων κρατών.

Ευρωπαϊκός πολιτισμός
Ήδη από το 1997 οι χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης (κράτη-μέλη εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης), είχαν εντοπίσει το ζήτημα των μεταναστών εργαζομένων, υπό την έννοια ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να παρασχεθούν οι δέουσες εγγυήσεις. Έκρινε συνεπώς ότι έπρεπε να ρυθμισθεί νομικά η κατάσταση των μεταναστών που εργάζονται και που έχουν την ιθαγένεια των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης προκειμένου να τους εξασφαλισθεί αν όχι ίση, τουλάχιστον όχι λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση από το κράτος υποδοχής.

Η ρύθμιση αυτή αφορά συμβατικές καταστάσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας, δηλαδή καταστάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, αλλά και λόγω της διακρατικής ρύθμισης, καταστάσεις και ευρωπαϊκού δικαίου. Όλες οι πρόνοιες προς την κατεύθυνση αυτή έχουν σκοπό την παροχή εγγυήσεων στο μετανάστη νομίμως εργαζόμενο. Μεταξύ δε των προνοιών που έχουν εγκαθιδρυθεί περιλαμβάνονται:  
α) ιατρικές και επαγγελματικές εξετάσεις που αποσκοπούν στο να καθοριστεί ότι ο μελλοντικός μετανάστης εργαζόμενος είναι σε φυσική και πνευματική κατάσταση καταλληλόλητας προκειμένου να εργασθεί
β) η διαδικασία ώστε ο εργαζόμενος πριν αναχωρήσει για το κράτος υποδοχής να είναι εφοδιασμένος τουλάχιστον με την έγγραφη προσφορά εργασίας
γ) η οικογενειακή συνένωση του μετανάστη εργαζόμενου που απασχολείται νομίμως στο έδαφος του κράτους υποδοχής
δ) η υποχρέωση διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας των τέκνων του μετανάστη αλλά και του ίδιου, εφόσον ως μετανάστης εγκαταστάθηκε στη χώρα υποδοχής σε μικρή ηλικία
ε) η μεταφορά στη χώρα προέλευσης όχι μόνο μέρους, αλλά και όλων των εισοδημάτων καθώς και των αποταμιεύσεων
στ) η υποχρέωση διατροφής μελών οικογένειας που δεν έχουν μεταναστεύσει. Η αποστολή δε χρηματικών ποσών που αποσκοπεί στη συντήρηση της λοιπής οικογένειας δεν μπορεί να υπόκειται σε οποιοδήποτε περιορισμό ή εμπόδιο!

Τούτα όλα τα δεδομένα θα πρέπει να τα λάβουν σοβαρώς υπ’ όψιν τόσο οι πολίτες που προσλαμβάνουν παραστάσεις από τα ΜΜΕ, όσο και οι εμπλεκόμενοι πολιτικοί που καλούνται να διαχειριστούν τη συγκεκριμένη κρίση. 

Ο σύγχρονος νομικός και πολιτικός πολιτισμός επιβάλλει διαχείριση της κρίσης τόσο στο πλαίσιο της αλληλεγγύης όσο όμως και στο πλαίσιο της αποτροπής ασύμμετρων καταστάσεων εις βάρος κάποιων χωρών, όπως για παράδειγμα είναι η Ελλάδα. 

Κύρια όμως υποχρέωση του πολιτισμένου κόσμου είναι το «κακό» να κτυπηθεί στη ρίζα του. Δηλαδή, να αρθούν οι συνθήκες εκείνες που δημιουργούν τα φαινόμενα που επιγραμματικά αναλύονται στο παρόν κείμενο.
—————————
* ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).