Νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις στα Αυτοάνοσα Νοσήματα

Άρθρο του Dr. Δ. Τσουκαλά

Τα αυτοάνοσα είναι νοσήματα όπου το ανοσοποιητικό σύστημα λανθασμένα επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και ιστούς. Τα πιο συχνά αυτοάνοσα νοσήματα είναι η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, η ψωρίαση, η ατοπική δερματίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η νόσος του Crohn, η ελκώδης κολίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας και ο ερυθηματώδης λύκος.

Έχουν περιγραφεί πάνω από 150 αυτοάνοσες ασθένειες μέχρι σήμερα και ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς. Επιδημιολογικά στοιχεία είναι διαθέσιμα μόνο για 24 από τις 150 αυτοάνοσες ασθένειες. Αυτός είναι και λόγος που τα επίσημα στατιστικά στοιχεία αναφέρουν ότι 1 άτομο στα 20 πάσχει από αυτοάνοση νόσο. Σύμφωνα όμως με την Αμερικανική Ένωση Αυτοάνοσων Νοσημάτων (AARDA), λαμβάνοντας υπόψη όλα τα αυτοάνοσα, 1 στους 5 ανθρώπους νοσούν από αυτά.

Πρόκειται για την πιο συχνή αιτία χρόνιας νόσου και υπολογίζεται ότι οι ασθενείς που πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα ξεπερνούν συνολικά αυτούς που πάσχουν από καρδιολογικά νοσήματα και καρκίνο μαζί.

Οι αιτιολογικοί παράγοντες είναι τόσο γενετικοί, σχετίζονται δηλαδή με κληρονομική προδιάθεση, όσο και παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, το περιβάλλον, τη διατροφή, την τοξική επιβάρυνση, τις ελλείψεις σε βιταμίνες όπως αυτή της βιταμίνης D3, την έλλειψη άσκησης, τη διαταραχή του μικροβιώματος και το στρες.  

Τα γονίδια -κληρονομικότητα- εμπλέκονται στο 20% περίπου των αιτιών των χρόνιων ασθενειών όπως είναι τα αυτοάνοσα, ενώ οι παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία του οργανισμού από την γέννηση και μετά εμπλέκονται κατά 80%.
 
Η βασική διαταραχή εντοπίζεται στην αδυναμία του ανοσοποιητικού συστήματος να αναγνωρίσει τα δικά του κύτταρα και όργανα όπου λανθασμένα τα εκλαμβάνει ως ξένα και τους επιτίθεται. Αυτό οφείλεται κυρίως σε υπερλειτουργία του ανοσοποιητικού και νέες μελέτες το αποδίδουν αυτό κυρίως στην ραγδαία αλλαγή που έχει προκύψει στον σύγχρονο τρόπο ζωής τα τελευταία 50 χρόνια.

Είναι αξιοσημείωτο ότι όσο πιο υψηλό είναι το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας τόσο υψηλότερη είναι και η επίπτωση των αυτοάνοσων ασθενειών.

Η αυξημένη κατανάλωση βιομηχανικά επεξεργασμένων τροφών επιβαρυμένων με επιπρόσθετη ζάχαρη, οξειδωμένα λιπαρά και αλάτι μαζί με την αλλαγή της ισορροπίας των μικροοργανισμών που αποικίζουν τόσο τον ανθρώπινο οργανισμό όσο και το περιβάλλον συμβάλουν καθοριστικά στην απώλεια της ικανότητας του ανοσοποιητικού συστήματος να αναγνωρίζει τα δικά του όργανα και ιστούς.

Επιπλέον παράγοντες όπως η παχυσαρκία, η έλλειψη άσκησης, η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ και η κατάχρηση αντιβιοτικών διαταράσσουν επιπρόσθετα την ισορροπία του οργανισμού και συνδέονται με αυξημένα ποσοστά εμφάνισης αυτής της κατηγορίας ασθενειών.

Από τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι οι αυτοάνοσες ασθένειες είναι πολυπαραγοντικά νοσήματα και δεν υπάρχει μια μαγική θεραπεία για την αντιμετώπιση τους. Σύγχρονες διαγνωστικές και θεραπευτικές εξελίξεις επιτρέπουν την βέλτιστη αντιμετώπιση τους, πρέπει όμως ο κάθε ασθενής να συμμετάσχει ενεργά στη θεραπεία του με πιο υγιεινές επιλογές που αφορούν στο τρόπο ζωής και διατροφής. Είτε προληπτικά είτε θεραπευτικά, πρέπει να προτιμώνται μη επεξεργασμένες τροφές, όπως φρέσκα λαχανικά, ψάρι, ξηροί καρποί, λάδι ελιάς, ελιές, η πόση επαρκούς ποσότητας νερού, η συντηρητική κατανάλωση αλκοόλ, η διατήρηση φυσιολογικού βάρους, η αποφυγή του καπνίσματος και η συστηματική άσκηση. 

Ο τρόπος και τα μέσα διάγνωσης διαφέρουν ανάλογα με το όργανο που εμπλέκεται. Η διάγνωση μπορεί να είναι είτε κλινική, όπως στην περίπτωση της ψωρίασης, είτε να βασίζεται σε εργαστηριακές εξετάσεις όπως η ανίχνευση αντισωμάτων στην θυρεοειδίτιδα Hashimoto και στην ρευματοειδή αρθρίτιδα, είτε σε απεικονιστικό έλεγχο όπως η διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας στην περίπτωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας ή και σε συνδυασμό των παραπάνω.

Εξατομικευμένες Θεραπείες
Νέες φαρμακευτικές προσεγγίσεις προσθέτουν συνεχώς νέα όπλα στη φαρέτρα των γιατρών για την αντιμετώπιση των αυτοάνοσων νοσημάτων. Η έμφαση όμως της σύγχρονης ιατρικής βρίσκεται στην εξατομίκευση. Όπως περιγράφηκε παραπάνω, οι παράγοντες που εμπλέκονται στην ανάπτυξη κάθε αυτοάνοσου νοσήματος είναι πολυάριθμοι και μπορούν να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Ο κάθε ασθενής έχει διαφορετικά γονίδια, έχει ζήσει σε διαφορετικό περιβάλλον, είναι μια μοναδική προσωπικότητα που αντιμετωπίζει διαφορετικά κάθε κατάσταση, αντιδρά διαφορετικά στις φαρμακευτικές αγωγές και έχει συσσωρεύσει διαφορετικές ελλείψεις και τοξικό φορτίο κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Πλέον δεν αρκεί να ελέγχουμε έναν οργανισμό απλά για συμπτώματα νόσου. Πρέπει να στοχεύουμε στην επαναφορά του οργανισμού, στην φυσιολογική του ισορροπία με συνδυαστικές θεραπείες. Δηλαδή, να υλοποιούμε μια συνολική μεταβολική προσέγγιση, όπου παράλληλα με την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή σε έναν ασθενή, θα πρέπει να διορθώνουμε και τις μεταβολικές διαταραχές που αρχικά προκάλεσαν τη νόσο. 

Η ιατρική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη συνολικά αυτούς τους διαφορετικούς παράγοντες ονομάζεται ιατρική ακριβείας και στοχεύει στον εντοπισμό της κατάλληλης θεραπείας, στον κατάλληλο ασθενή την κατάλληλη στιγμή. Ειδικές εξετάσεις που μετράνε τα πολύ μικρά μόρια που συμμετέχουν στις χημικές αντιδράσεις του οργανισμού παρέχουν πληροφορίες στο γιατρό ώστε να προχωρήσει σε εξατομικευμένες θεραπείες, να καλύψει τις ελλείψεις του οργανισμού του και να καθοδηγήσει τον ασθενή του σε έναν πιο συνολικό και αιτιολογικό τρόπο αντιμετώπισης.