Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και… ο «Λαβύρινθος», του Πέτρου Μηλιαράκη

Με καθυστέρηση δύο (2) ετών (και αυτό αφορά δική μου ευθύνη), περιήλθε στην κατοχή μου σύγγραμμα (1) του Προέδρου της Δημοκρατίας (των εκδόσεων «ΛΙΒΑΝΗ»), που απευθύνεται στους μεταπτυχιακούς φοιτητές του «Τομέα Δημοσίου Δικαίου» της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το σύγγραμμα αυτό κυκλοφόρησε λίγους μήνες πριν ο Προκόπης Παυλόπουλος εκλεγεί για το ύπατο αξίωμα της Ελληνικής Πολιτείας. Η επιστημονική ανάλυση του συγγραφέα ως Καθηγητή Πανεπιστημίου αφορά τη σχέση του Δημοσίου Δικαίου στη σύγχρονη διεθνή και κυρίως ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Άξιο όμως παρατήρησης είναι μεταξύ των πολλών σημείων αναφοράς και η παρακάτω επιστημονική τοποθέτηση του συγγραφέα. Το σχετικό δε επιμέρους κείμενο έχει ακριβώς ως εξής (2):
 
«Ο «Λαβύρινθος», ο «Μινώταυρος» και ο θεσμικός επίδοξος «Θησέας»

Όλο αυτό το οικονομικοθεσμικό τοπίο, μέσα στο οποίο το άκρως επιθετικό οικονομικό στοιχείο νεοφιλελεύθερης έμπνευσης και κοπής κυριαρχεί επί του θεσμικού, ανατρέποντας κάθε ισορροπία μεταξύ κοινωνικοοικονομικής υποδομής και κανονιστικού εποικοδομήματος, παραπέμπει σε συμβολισμούς που δεν απέχουν –φυσικά τηρουμένων των αναλογιών- πολύ από τις ρίζες του μύθου γύρω από το Λαβύρινθο, το Μινώταυρο και τον Θησέα: Ολοένα και περισσότερο η οικονομία, κατά την φρενήρη παγκοσμιοποίησή της και τις αναρίθμητες «σκοτεινές» ατραπούς που δημιουργεί αενάως το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα, θυμίζει το μυθικό Λαβύρινθο. Ιδίως μάλιστα με την έννοια ότι η είσοδος είναι ορατή, αλλά η έξοδος μακρινή, δαιδαλώδης και τελικώς αδιευκρίνιστη.
1. Αυτός ο οικονομικός «Λαβύρινθος» έχει το δικό του «Μινώταυρο», ως αρχιτέκτονα αλλά και ως αμείλικτο φύλακα της εφιαλτικής χαοτικότητάς του. Πρόκειται για το «γνήσιο τέκνο» της νεοφιλελεύθερης οικονομικής αντίληψης, ήτοι για τις βουλιμικές «αγορές», που γίνονται πολύ περισσότερο επικίνδυνες όταν δρουν υπό καθεστώς απειλής της υπόστασής τους. Όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα, όταν δηλαδή οι «αγορές» ενεργούν υπό το κράτος του πανικού κατάρρευσης του οικοδομήματος που «ακάθεκτες» δημιούργησαν.
2. Σ’ αυτό το «Λαβύρινθο» κι απέναντι σ’ αυτόν το «Μινώταυρο» ο κανόνας δικαίου, η έννομη τάξη και οι θεσμοί παίρνουν τη μορφή ενός άλλου «Θησέα». Ο οποίος, με «ασπίδα» την παραδοσιακή του δημοκρατική νομιμοποίηση και «δόρυ» την πλήρη αίσθηση της θεσμικής του αποστολής, οφείλει ν’ αγωνισθεί για να εντοπίσει το Μινώταυρο και να τον εξοντώσει…»
 
Ο προβληματισμός

Με βάση τις παραπάνω παραδοχές του Προέδρου της Δημοκρατίας στο συγκεκριμένο σύγγραμμα, θα πρέπει να γίνει μια σύντομη επισκόπηση του ρόλου των αγορών στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον.
Το ζήτημα που «πρωταρχικώς» τίθεται είναι εάν η «παγκοσμιοποίηση» είναι καινοφανές (ή όχι) φαινόμενο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Το κλασικό έργο του Β.Ι.Λένιν, «Ο Ιμπεριαλισμός Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού», που γράφηκε πρώτη φορά στη Ζυρίχη το 1916. Τίθεται δε το «ρητορικό ερώτημα» εάν το έργο αυτό αφορά καταγραφή μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Η απάντηση είναι ασφαλής. Από το δοκίμιο αυτό αδιστάκτως προκύπτει ότι γίνεται αναφορά στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία της περιόδου εκείνης. Ως εκ τούτου η παγκοσμιοποίηση ως φαινόμενο δεν είναι καινοφανές. Αφετηρία της έχει τα μέσα του 19ου αιώνα και έκτοτε αναπτύσσεται μέσω ιστορικών κύκλων. Σε «τί» όμως συνίσταται η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση;
 
Η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση-το χρήμα που έγινε εμπόρευμα

Η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση είναι η ανάπτυξη της επικοινωνίας, η ενοποίηση των αγορών, καθώς και η υπερεθνική αντίληψη του «σύγχρονου καπιταλισμού» που έχει συμβάλει αποφασιστικώς στην αύξηση της κινητικότητας κεφαλαίων και υπηρεσιών. Οι χρηματιστηριακές συναλλαγές συντελούνται σε μια αυτοτελή «διαπλανητική» διαδικασία μέσω ηλεκτρονικής τεχνολογίας χωρίς παρεμβολή «κρατικών» συνόρων. Έτσι, οι «Θεσμικοί επενδυτές» ήτοι οι «αποκαλούμενες αγορές» καθίστανται ουσιαστικοί παράγοντες διαμόρφωσης οικονομικών όρων, πολιτικών εξελίξεων και το κυριότερο, αφορούν παράγοντες «Θεσμικών επιλογών». Διαμορφώνουν δε το «άλλο χρήμα» που αφορά «άυλη μορφή νομίσματος». Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι η επένδυση χαρτοφυλακίου(3), αναγορεύεται σε αυτοσκοπό συσσώρευσης κεφαλαίου χάριν ενός ιδιότυπου και ιδιόμορφου πλουτισμού, χωρίς όμως πάντοτε να λειτουργεί στη λογική του «επενδυτή» (μάλλον του παίκτη) η αίσθηση της χρηματοδότησης για την ανάπτυξη της οικονομίας. Η λογική που επικρατεί στο συγκεκριμένο παίγνιο είναι η βουλιμία της «ασύμμετρης κερδοφορίας».
Η αύξηση και επιτάχυνση της προαναφερόμενης κινητικότητας των κεφαλαίων δεν είναι άμοιρη οικονομικών κλυδωνισμών. Παραλλήλως η χρηματιστηριακή τιμή γνωρίζει «πρωτοφανή αξία» στα πλαίσια συγχωνεύσεων, εξαγορών ή άλλων διαδικασιών του σύγχρονου κεφαλαίου. Αποκορύφωμα όμως είναι η μέσω των αγορών υπερχρέωση κρατών. Έτσι τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα  το χρήμα έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα.
Το φαινόμενο αυτό σε συνδυασμό με την απελευθέρωση του εμπορίου και την παγκόσμια κυριαρχία των «αγορών», δημιούργησε παραμέτρους όπου θα πρέπει οι κυβερνήσεις να εστιάσουν με ιδιαίτερη φροντίδα την επιμέλειά τους, καθόσον το εθνοκεντρικό οικονομικό σύστημα έχει μεταβληθεί βαθμιαίως σε παγκόσμιο και υπερεθνικό.

Ο κίνδυνος ιδιωτικοποιήθηκε

Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος ότι στην Παγκόσμια Ιστορία του χρήματος-νομίσματος η προϋπόθεση που διαμόρφωσε τον πρόσφατο κύκλο της παγκοσμιοποίησης, εστιάζει στην εγκατάλειψη στις 15 Αυγούστου 1971 των σταθερών ισοτιμιών που είχαν συνδεθεί με τον κανόνα χρυσού στο πλαίσιο του διεθνούς συστήματος που εγκαθιδρύθηκε στο Bretton Woods (4).
Η απαρχή του σημερινού κύκλου της παγκοσμιοποίησης θα πρέπει να αναφέρεται στο γεγονός αυτό του 1971, οπότε ο χρηματοπιστωτικός χώρος άλλαξε για πάντα σε διεθνές επίπεδο. Ήταν η ιστορική στιγμή που ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Richard Nixon έδωσε την οδηγία στον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ να αναστείλει κάθε πώληση και αγορά χρυσού. Η «θυρίδα» (παράθυρο) του χρυσού (gold window) έκλεισε. Έκτοτε η «θυρίδα» αυτή παραμένει κλειστή, ενώ η διεθνής οικονομία ουδέποτε υπήρξε στο εξής ίδια.
Η απόφαση αυτή του Προέδρου Nixon, προσδιόρισε την αρχή του τέλους για το «σύστημα του Bretton Woods», που χρησίμευε μέχρι τότε για την διαχείριση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και του διεθνούς εμπορίου στη βάση της αυστηρής διαχείρισης των εθνικών χρηματοπιστωτικών αγορών. Όταν το «σύστημα του Bretton Woods» κατέρρευσε και οι μεγάλες διακυμάνσεις των ισοτιμιών έγιναν καθεστώς, οι ευκαιρίες για πραγματοποίηση κερδών πολλαπλασιάστηκαν, ενώ επινοήθηκαν (σχεδόν αυτομάτως) νέες στρατηγικές προκειμένου οι οικονομικώς δρώντες να περιορίσουν τον κίνδυνο.
Υπό το «σύστημα του Bretton Woods», το συναλλαγματικό κίνδυνο έφερε ο δημόσιος τομέας. Όταν όμως το σύστημα αυτό κατέρρευσε, ο κίνδυνος απλώς ιδιωτικοποιήθηκε!
Η ιδιωτικοποίηση δε αυτή συνέπεσε ιστορικώς και με την τεχνολογική εξέλιξη στα πλαίσια της κυκλοφορίας του χρήματος ως νομίσματος. Έκτοτε το χρήμα κυκλοφορεί ακάλυπτο, η προσφορά δε χρήματος (κατά κανόνα) λαμβάνει χώρα με βάση το M3 (5). Η νέα διαδικασία που αφορά στην κυκλοφορία του χρήματος ως νομίσματος είναι μια από τις σημαντικές προϋποθέσεις του σύγχρονου βουλιμικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και της πολιτικής των αγορών.
Σε κάθε περίπτωση η εξόντωση του «Μινώταυρου» δεν μπορεί παρά να προκύψει από την αντίδραση των Λαών για τη δημιουργία του νέου Θεσμικού οικοδομήματος που θα «ρυθμίζει το μέτρο» και θα απαντά στη βουλιμία των αγορών.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Βλ. Π.Παυλόπουλος, Το Δημόσιο Δίκαιο στον αστερισμό της oικονομικής κρίσης  (2014). (2) Βλ. Π.Παυλόπουλος οπ.π. σελ. 57-58. (3) Πρβλ αντί πολλών J.Walmsley, The New Financial Instruments –An Investor’s Quide, (1988), H.Levy-M.Sarnat, Portofolio and Investment Selection, Theory and Practice, (1984), R.E.Badger-H.W.Togerson-H.G.Guthman, Investments Principles and practices, (1969), C.B. Carlson, Bying Stocks without a broker, (1987). (4) Βλ. T.Kim, International Money and Banking (1993), σελ. 96-116. (5) Για τα τεχνικά ζητήματα της νομισματικής κυκλοφορίας βλ. Π.Μηλιαράκης, Μακροσύστημα και Ευρωσύστημα, (2009).
---------------------------------------------
 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).